Kasteel, bunker of huis-met-geschiedenis: dit zijn onze tips voor Open Monumentendag

Geen coronakopzorgen meer, en dus zijn op zondag 11 september weer honderden interessante gebouwen open op de 34e Open Monumentendag. Met als thema duurzaamheid, wat zeker van toepassing is bij de vele restauraties van ons onroerend erfgoed. Bewaren voor de volgende generaties én tegelijk energiezuinig worden: dat is de uitdaging. 

Voor een bezoekje aan kleinere gebouwen moest je vaak op voorhand reserveren en die rondleidingen zijn soms al volzet. Maar er zijn ook grotere locaties waar iedereen welkom is. We geven een paar tips per provincie mee, maar raadpleeg zeker de website, waar je gericht kunt zoeken. Niet onbelangrijk in deze dure tijden: alle activiteiten zijn gratis.

In de 800 jaar jonge Abdij van Herkenrode is de hele dag allerlei te beleven. Je kan er wandelen, erfgoed en vakmanschap bewonderen, deelnemen aan een Erfgoed-talkshow, brood bakken of genieten van muziek. Jos van Immerseel speelt op een historische piano en ook jonge singersongwriters bezingen de inspirerende plek. Van 10 tot 17 uur.

Het Kasteel van Heers bepaalde de geschiedenis van het dorp. Sinds 2017 zijn vrijwilligers actief om deze erfgoedparel in stand te houden. Het hele weekend zijn er activiteiten in en rond het kasteel én ook een grote benefietactie ten voordele van de slachtoffers van de overstromingen in Wallonië vorige zomer. 

Meurop-meubels waren in de jaren 50 en 60 zowat de Ikea van Vlaanderen. De oude fabriek in Rijmenam wordt binnenkort een woonproject. Nu zijn er allerlei artistieke activiteiten: een “theatrale expo” met originele Meurop-meubels of een theatervoorstelling met Jaak Van Assche. In afwachting van de herbestemming is het creatieve atelier Imaginair neergestreken in Rijmenam.

Nieuwsgierig naar de stek van aartsbisschop Jozef De Kesel? Het Aartsbisschoppelijk Paleis in Mechelen, in klassieke stijl uit de Hollandse tijd, is doorgaans niet toegankelijk. Nu kun je de ontvangszalen bekijken en een blik werpen op de pas geschilderde gevels. Vergeet zeker ook niet op adem te komen in de prachtige Stiltetuin. Van 10 tot 18 uur. 

Mechelen is dit jaar gaststad van de Open Monumentendag. Het volledige programma (met onder meer de Stadsfeestzaal die genomineerd is voor de Onroerend Erfgoedprijs of Het Zegel, een vroegere postzegeldrukkerij die binnenkort wordt omgetoverd tot kantorencomplex) vind je hier.

Over naar de Kempen. Toen het Studiecentrum voor Kernergie in Mol werd opgericht na de Tweede Wereldoorlog verrees er meteen een hele wijk rond in frisse fiftiesstijl: de Atoomwijk. De gebouwen zijn de voorbije jaren op duurzame wijze gerenoveerd en dat kan je nu gaan bekijken. Er is nog meer mooi modernistisch erfgoed te bewonderen in de Kempen. Inspiratie vind je hier.

Een bunker of een schuilkelder bezoeken? Omdat het kan op Open Monumentendag! In Menen zit een schuilkelder onder het stadhuis. In Brugge gaat het om een “bunker van de passieve luchtbescherming” aan de Gentpoortvest. Ook aanbevolen in Brugge: het Conservatorium en het Oud Militair Hospitaal, allebei volop in restauratie. 

Het militair domein Raversijde in Oostende kaapte dit jaar een prestigieuze European Heritage Award weg voor het behoud van Batterij Aachen, een Duitse kustbatterij uit de Eerste Wereldoorlog die later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, deel uitmaakte van de Duitse Atlantik Wall. In Raversijde is nog veel meer te beleven. Kinderen kunnen een windmolen of een - uiterst vredelievende - zaadbom in elkaar steken. 

En ken je Testerep? Dat eiland voor onze kust werd overspoeld door een storm in de 14 eeuw. Op 11 september kan je tussen Westende en Oostende de “Verdronken Processie van Testerep” tegenkomen; een stappend koor dat liederen brengt over de zee en over vergankelijkheid.  

De oude dokken in Gent zijn volop in transformatie. Er verrijzen 1.200 nieuwe woningen, met veel groene en open ruimte en publieke voorzieningen. Toekomst en verleden gaan hier hand in hand: de nieuwe wijk wordt letterlijk op erfgoedfundamenten gebouwd. Er zijn de hele dag door rondleidingen. De kaaipromenade en het Kapitein Zeppospark in de Oude Dokken dragen trouwens voor één jaar de titel "mooiste publieke ruimte in Vlaanderen".  

Het schitterende kasteel van Laarne doet voor het eerst mee met de Open Monumentendag. Dat “waterkasteel” is dan in handen van vrijwilligers, die de bezoekers in aangepast historisch kostuum doorheen de vele kamers gidsen. Met verhalen ook op kindermaat.  Van 13 tot 17 uur.

Binnenkijken in 19-eeuwse historische huizen kan in Sint-Niklaas: huis Myle op de Grote Markt is na jaren renovatie ingericht als kantorencomplex. Huis Janssens gaat volgend jaar weer open als stadsmuseum, maar nu is al in primeur het gerestaureerde interieur met een rijk kleurenpalet te bewonderen. Beide locaties zijn open van 10 tot 18 uur, zonder reservatie. Misschien moet je dus wel even aanschuiven. 

De Leuvense Abdij van Park is de afgelopen tien jaar zorgvuldig opgeknapt. De restaurateurs en architecten geven zelf toelichting bij hun werk en bij de geheimen die ze aan het licht brachten. Van het abtsverblijf met handgeschilderd behang tot spectaculaire figuren in de plafonds. Uitzonderlijk krijg je een inkijk in de kapittelzaal en de prachtige pandgang, die nog volop in restauratie zijn.

De Asiat-site in Vilvoorde, de locatie van het Horst-festival eerder dit jaar, is een voormalig militair domein aan de Zenne. Asiat is de afkorting van "Arsenaal der Instrumenten en Apparatuur voor Telecommunicatie". Het leger maakte er apparatuur voor militaire telecommunicatie. Na jaren leegstand is het een sprookjesachtige plek, waar de gebouwen op lijken te gaan in de natuur. In afwachting van de herbestemming zijn er allerlei sociale en artistieke projecten. Op Open Monumentendag krijg je info over verleden en toekomst en er is van alles te beleven voor kinderen. 

Een merkwaardige herbestemming kun je meemaken in Tollembeek, in het Pajottenland. De graansilo’s van de Heetveldemolen waren onbruikbaar geworden en zijn nu omgetoverd tot … toiletten.  Overigens is ook de rest van de 15-eeuwse molen de moeite waard. Er wordt nog altijd gemalen. 

Bij de buren over de taalgrens duren de Journées du Patrimoine twee dagen. Op zaterdag 10 en zondag 11 september staat het programma in het teken van "erfgoed en innovatie". Een uitgebreide gids per Waalse gemeente vind je hier.

Volgend weekend, op zaterdag 17 en zondag 18 september, is het dan de beurt aan Brussel voor de "Heritage days", op zoek naar sporen van de kolonisatie.