"God save the queen" in de kunst: van Andy Warhol tot de Sex Pistols
Fotografen en schilders verdrongen zich om koningin Elizabeth te portretteren, of ze gingen gewoon zelf creatief aan de slag met haar alomtegenwoordige beeltenis. Ook in de popmuziek was ze een favoriet onderwerp - en soms ook een schietschijf. Er is nogal wat klassieke muziek te harer ere gecomponeerd. En dan zijn er nog de vele tv-reeksen en de films. Een greep uit "the queen in de kunst".
Dit heeft wijlen koningin Elizabeth geregeld gedaan: een portret van zichzelf onthuld. Heel wat bekende schilders en fotografen hebben de Britse koningin Elizabeth up close bekeken om haar persoonlijkheid in verf te vatten of op de gevoelige plaat vast te leggen. Vaak heel traditioneel, maar af en toe springt er een beeld uit.
Een van de bijzonderste portretten is het kleine olieverfschilderijtje van de Britse schilder Lucian Freud uit 2001. Volgens de enen een eerlijk beeld van een oudere vrouw, maar anderen vonden het niet flatteus genoeg.
Elizabeth hoefde zelfs niet te poseren; haar beeltenis was zo alomtegenwoordig dat kunstenaars ermee aan de slag gingen. De Amerikaanse koning van de popart Andy Warhol baseerde zich in 1986 op een officiële staatsiefoto. In zijn reeks "Reigning queens" zitten ook portretten van drie andere vorstinnen, de Nederlandse Beatrix, de Deense Margrethe en Ntombi Twala, koningin van Swaziland.
Het oer-Britse duo Gilbert and George maakte verscheidene collages van foto's van de koningin. De bekende kunstenaar David Hockney, vorig jaar nog te gast in Bozar, heeft de koningin dan weer nooit geportretteerd. Hij ontwierp voor haar wel een kleurrijk glasraam, "The Queen's Window" in Westminster Abbey in Londen.
De Duitse kunstenaar Gerhard Richter schilderde in de jaren zestig een kleurig portret van Elizabeth in olieverf. Voor een ander werk uit dezelfde periode vertrok hij van een zwart-witkrantenfoto.
De Duitse hedendaagse kunstenaar Hans-Peter Feldmann gaf een eigen draai aan een bankbiljet met de koningin, net zoals hij dat eerder met een dollarbriefje deed.
De Nigeriaan Oluwole Omofemi, die in zijn portretten van Afrikaanse vrouwen veel aandacht heeft voor kapsels, gaf de koningin gitzwart haar. Het portret verscheen op de cover van het Britse blad Tatler, ter gelegenheid van de "Platinum Jubilee" eerder dit jaar, de viering van 70 jaar koningschap.
Fotografen verdrongen zich om koningin Elizabeth te portretteren. De Brit Cecil Beaton vereeuwigde de Queen in 1953, kort na haar troonsbestijging, met alle koninklijke attributen: kroon en "orb and sceptre".
De Amerikaanse fotografe Annie Leibovitz had de Queen twee keer voor de camera. In 2007 werden het donkere, theatrale portretten. Bij haar 90e verjaardag in 2016 ging het er huiselijker aan toe, met veel familieleden en huisdieren. Veel geduld had de koningin niet: Leibovitz kreeg naar eigen zeggen maar een halfuurtje om de klus te klaren.
Nog opmerkelijk: “Lightness of Being”, een fotoreeks van de koningin met gesloten ogen, in 2004 gemaakt door Chris Levine.
Ook van tv en bioscoop was - en is - het "personage" Elizabeth niet weg te slaan. In de populaire en veelbesproken Netflix-reeks "The crown" wordt haar lange leven vertolkt door vier actrices: Claire Foy, Olivia Colman, Imelda Staunton en Verity Russell. In de film "The Queen" van Stephen Frears (2006) is Helen Mirren van koninklijken bloede.
En dan is er haar culturele erfenis in de muziek. In 1977, het jaar waarin ze een kwarteeuw op de troon zat, was punk aan zet. De Sex Pistols shockeerden met hun versie van het volkslied "God save the queen". Voor de hoes van de plaat scheurde Jamie Reid ogen en mond van de koningin uit een officieel portret. Of prikte haar met een veiligheidsspeld. De BBC wilde het nummer niet uitzenden.
Nog meer protestsongs: "The queen is dead" van The Smiths uit 1986 of "Elizabeth my dear" van The Stone Roses uit 1989.
The Beatles deden het in amper 26 seconden met "Your Majesty" in 1969; The Pet Shop Boys brachten in 1993 "Dreaming of the queen" uit. Studio Brussel heeft het leven van koningin Elizabeth gevat in negen nummers.
Hofcomponist
En uiteraard was Elizabeth ook aanwezig in de klassieke muziek. Het Britse vorstenhuis heeft dan ook een "Master of the King's (of Queen's) music" in dienst, een hofcomponist. Zo componeerde de Australiër Malcolm Williamson in 1980 "Ode for Queen Elizabeth". Sir Peter Maxwell Davies schreef kerstmuziek voor de koningin. Op dit moment is de functie van hofcomponist voor het eerst in handen van een vrouw, Judith Weir.
Benjamin Britten is nooit hofcomponist geweest. Ter gelegenheid van de kroning van Elizabeth in 1953 schreef hij wel de opera "Gloriana" en toen ze 25 jaar op de troon zat een "Welcome Ode".