Experts hebben vraagtekens bij energieplannen Ursula Von der Leyen: ‘Makkelijker gezegd dan gedaan’

“Dit is geen oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Dit is een oorlog tegen onze energie, onze economie, onze waarden en onze toekomst.” Europees commissievoorzitter Ursula Von der Leyen verscheen in een opvallend geel-blauw pakje voor haar jaarlijkse State of the Union, een speech die volledig in het teken stond van de Europese steun aan Oekraïne. Want als we moed en solidariteit tonen, klonk het strijdvaardig, zal Poetin falen.

Die solidariteit moet in de eerste plaats van de energiebedrijven komen. Denk maar aan de elektriciteitsproducenten die hun stroom relatief goedkoop produceren, zoals met windmolens of kerncentrales, maar die stroom aan dezelfde hoge prijs verkopen als de stroom die door gascentrales wordt geproduceerd. “Deze bedrijven hebben nu inkomsten die hun stoutste dromen overtreffen”, zei Von der Leyen. “Er worden recordwinsten gemaakt op kap van de consument.”

De Duitse commissievoorzitter mikt op een prijsplafond van 180 euro per megawattuur elektriciteit. Alle winsten boven deze prijs worden afgeroomd. Dit kan de EU-lidstaten tot 117 miljard euro opleveren. Daarnaast wil ze een crisisbijdrage in het leven roepen voor de grote olie-, gas- en steenkoolbedrijven, goed voor 25 miljard euro. Daarmee zou in totaal een bedrag van ruim 140 miljard euro van de energiebedrijven terugvloeien naar de Europese burgers en bedrijven.

Of het echt zover komt, valt nog te bekijken. Het voorstel wordt op 30 september besproken door de Europese ministers van Energie. Begin oktober passeert het ook nog langs de staats- en regeringsleiders. “Het voordeel is dat het om tijdelijke noodingrepen gaat. Hierdoor is er geen unanimiteit vereist in de Raad”, zegt Mathieu Blondeel, specialist energiepolitiek aan de Britse Warwick Business School. Hij spreekt van een pakket dat best ingrijpend is.

Prijsplafond

Een ander vraagteken is hoe de lidstaten het geld zullen innen. “In België ligt de nucleaire rente (de winst die de Belgische staat afroomt, ADB/SK) vast in een zwaar onderhandeld contract tussen de staat en Engie”, zegt Bram Claeys, energie-expert bij de internationale denktank RAP. “Als we die taks willen optrekken, zullen we op dat contract moeten inbreken. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.” Hoeveel er effectief geïnd kan worden, en tegen wanneer, is nog onduidelijk.

Ook een structurele hervorming van de elektriciteitsmarkt blijft voorlopig uit. Von der Leyen belooft een “diepgaande en omvangrijke hervorming” waarbij de invloed van de gasprijs op de elektriciteitsprijs wordt afgebouwd, maar wel pas op langere termijn. Wat we nodig hebben is geen “quick fix”, aldus de commissievoorzitter, maar een grondige beslissing die Europa klaarstoomt voor de toekomst.

Niet onbelangrijk voor ons land: het is onduidelijk of er een prijsplafond komt op het gas dat in Europa ingevoerd wordt. De Europese ministers van Energie gaven de Europese Commissie vorige week de opdracht om zo’n maatregel uit te werken, maar in de Commissie is er nog grote onenigheid. Verscheidene lidstaten vrezen dat een maximumprijs enkel voor gastekorten zou zorgen, omdat Rusland dan de gaskraan helemaal dicht zou draaien.

Binnen de federale regering is te horen dat vooral Duitsland op de rem staat. Premier Alexander De Croo (Open Vld) heeft later deze week nog een onderhoud met bondskanselier Olaf Scholz, waar een eventueel prijsplafond ongetwijfeld op de agenda staat.

Ook in de omgeving van minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) klinkt het dat een prijsplafond allesbehalve in kannen en kruiken is. “Wij hebben nooit gezegd dat het er sowieso zou komen. Maar de geesten zijn wel aan het rijpen.” Alleen al het feit dat Von der Leyen zo’n prijsplafond vernoemde, was enkele weken geleden ondenkbaar. Hetzelfde valt te horen op de Zestien. “We gaan stap voor stap vooruit. Maar inderdaad: succes is niet gegarandeerd.”

Technische werkloosheid

Intussen werkt de federale regering door aan een Belgisch pakket met steunmaatregelen. Bedrijven waar de energiekost erg zwaar doorweegt, zouden gebruik kunnen maken van een versoepeld systeem voor technische werkloosheid, zoals tijdens de coronacrisis. Daarbij zouden werknemers 70 procent van hun loon behouden. Huishoudens die op gas verwarmen, zouden een bepaalde hoeveelheid gas aan een gereguleerd tarief krijgen. En mensen met een mazoutketel zouden - al voor de tweede keer - kunnen rekenen op een mazoutcheque.

Ook de Vlaamse regering hoopt binnenkort te kunnen uitpakken met een energiepakket. Zo zullen verhuurders van slecht geïsoleerde woningen niet de volledige index kunnen doorrekenen aan hun huurders. Gezinnen die hun factuur niet kunnen betalen, zullen langer worden beschermd tegen afsluiting. En voor de laagste inkomens wordt er onder meer gedacht aan het toegankelijker maken van de huurwaarborglening. Ook bedrijven in moeilijkheden zullen steun krijgen.

De Vlaamse regering hakte woensdag nog geen knopen door. De hoop om vrijdag met een eerste pakket te komen, werd meteen ook getemperd door minister-president Jan Jambon (N-VA). Hij mikt op de Septemberverklaring, waarin hij meteen ook wil uitpakken met een aantal algemene koopkrachtmaatregelen. Denk aan een eventuele indexering van het kindergeld en de versterking van de jobbonus.