Vrees voor escalatie van oorlog in Oekraïne groeit: ‘Het Kremlin wil angst creëren bij de westerse publieke opinie’

Of ze willen toetreden tot Rusland of niet. Die vraag ligt vanaf vrijdag voor in een referendum in de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk in de oostelijke Donbas in Oekraïne. Ook in de door Russische troepen gecontroleerde regio’s Cherson en Zaporizja in het zuidoosten van het land vinden tussen 23 en 27 september zulke referenda plaats.

Het ging duidelijk om een voorbereide actie. De vier regio’s maakten hun plannen ongeveer gelijktijdig bekend. Vrijwel meteen volgde ook een positieve reactie uit Rusland.

Oud-president Dmitri Medvedev, ondervoorzitter van de Russische Veiligheidsraad, zei dat hij de referenda toejuicht. Volgens hem zal het inlijven van de Donbas, dat Donetsk en Loegansk omvat, bij Rusland de grenzen van het gebied “onomkeerbaar” maken en Moskou de mogelijkheid geven om het “met alle middelen” te verdedigen. Dat laatste kan verschillende zaken betekenen, van een algemene mobilisatie tot het gebruik van kernwapens.

Oekraïne veroordeelt het nieuws. Het zou een diplomatieke oplossing voor de oorlog teniet doen. “Zonder de referenda is er nog een minieme kans op diplomatie. Na de referenda - nee”, zei een woordvoerder van Oekraïens president Volodymyr Zelensky. Ook verschillende internationale leiders reageerden scherp.

‘Paniekerige reactie’

De referenda werden achter de schermen al langer voorbereid. Dat die plannen nu plots in een stroomversnelling kwamen, wijst volgens professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen) op een “redelijk paniekerige reactie” van Moskou op de grote veroveringen van het Oekraïense leger in het oosten van het land.

“Het Russische leger blijkt moeite te hebben om stand te houden en slaagt er niet in terug te duwen”, zegt Criekemans. “Het probleem is dat Rusland nu voor het oog van de camera’s zwak overkomt. Door de referenda wil Rusland een nieuw politiek feit creëren. Dan kan Russisch president Vladimir Poetin terugkeren naar de retoriek van 24 februari (de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel, red.): er vindt een genocide plaats in Oekraïne en Rusland moet zijn eigen bevolking beschermen. Dan spreken we plots wel over een interstatelijk conflict. Zo wil het Kremlin angst creëren bij de westerse publieke opinie: ‘Ga niet verder, anders treden jullie in oorlog met Rusland zelf.’”

Die vrees wordt versterkt door de wetten met zwaardere straffen voor soldaten die het Russische parlement gisteren goedkeurde. Het gaat om zaken als desertie, het toebrengen van schade aan militair eigendom en het weigeren van het opvolgen van militaire bevelen. Verschillende waarnemers zien dat als een eerste stap in de richting van een algemene mobilisatie.

Volgens verschillende berichten zou Russisch president Vladimir Poetin gisterenavond de bevolking toespreken. Bij het ter perse gaan was het nog wachten op die speech. Sommige experts vermoeden dat hij daar - al dan niet impliciet - de mobilisatie zou afkondigen.