Van ‘onzichtbaarheidsmantel’ tot mRNA-vaccins: deze kanshebbers grepen naast een Nobelprijs

Gisteren kwam er met de Nobelprijs voor Economie alweer een einde aan de prestigieuze uitreikingen voor dit jaar. Daarmee komt er ook een einde aan de voorspellingen, die naar jaarlijkse gewoonte gedaan worden door Nobelprijs-watchers, maar ook met behulp van cijfers en data-analisten.

Zo dook onder meer de Oekraïense president Volodymyr Zelensky op in de voorspellingen. Hij zou volgens analisten kans maken op de Nobelprijs voor de Vrede. Sinds de start van de oorlog in februari heeft Zelensky zijn land immers vastberaden verdedigd, zelfs al waren de Russische troepen aanvankelijk slechts enkele minuten van de president en zijn gezin verwijderd. Inmiddels is de oorlog al zeven maanden aan de gang, maar Zelensky houdt voet bij stuk en blijft bij de internationale gemeenschap pleiten in het belang van zijn land.

In hetzelfde lijstje voor de vrede werden overigens ook de Britse bioloog en documentairemaker David Attenborough en klimaatactiviste Greta Thunberg genoemd.

De mRNA-vaccins, die ons van de coronapandemie verlosten, maakten zelfs kans op twee Nobelprijzen: voor Geneeskunde en Scheikunde. Het intussen welbekende mRNA-vaccin — een techniek die werd toegepast bij de coronavaccins van Pfizer en Moderna — werd uitgevonden door biotechnoloog Katalin Kariko, een Hongaarse die maar liefst veertig jaar onderzoek heeft gedaan naar de techniek, en de Amerikaanse onderzoeker Drew Weissman. In 1998 ontmoetten ze elkaar voor het eerst, waarna ze samen aan de slag gingen.

Na jarenlang onderzoek naar de mogelijkheden van RNA had Kariko het idee om het in te zetten als boodschapper aan het immuunsysteem. En zo ontstond messenger-RNA (mRNA), dat het immuunsysteem moet trainen en leren welke eiwitten het moet herkennen. Het zou nog tot 2005 duren voordat Kariko en Weissman een manier vonden om het instabiele mRNA heelhuids in het menselijk lichaam te transporteren. Dat gebeurde uiteindelijk met behulp van vetbolletjes. Die vetbolletjes smelten op hun beurt samen met de vetlaagjes (celmembranen) rondom onze cellen.

Ook de Britse fysicus John B. Pendry maakte kans op een Nobelprijs (voor Natuurkunde) en wel voor zijn ‘onzichtbaarheidsmantel’. Pendry is namelijk de eerste wetenschapper die erin slaagde om een echte ‘onzichtbaarheidsmantel’ te maken. Door gebruik te maken van metamaterialen — deze maken het mogelijk om op kleine schaal licht een andere richting uit te sturen — slaagde de fysicus erin om licht rond een voorwerp af te buigen. Het resultaat? Een voorwerp dat vrijwel onzichtbaar wordt.

Ook Mary-Claire King (76), een Amerikaanse geneticus, wordt voor haar werk omtrent borstkankeronderzoek geprezen. Als kers op de taart zou ze kans hebben gemaakt op een Nobelprijs voor Geneeskunde. De geneticus was de eerste om het borstkankergen BRCA1 te ontdekken. Mutaties in dit gen worden geassocieerd met een ernstig verhoogd risico op borstkanker. Samen met de Amerikaanse oncoloog Dennis Slamon (74) deed ze overigens onderzoek naar Herceptin, een medicijn dat wordt ingezet bij borstkanker.

De Zweedse wetenschapper Svante Pääbo (67) ontving de Nobelprijs voor Geneeskunde voor zijn revolutionair onderzoek naar de menselijke evolutie en naar het genetisch materiaal van uitgestorven mensachtigen.

De Nobelprijs voor Natuurkunde ging dit jaar naar de Fransman Alain Aspect (75), de Amerikaan John F. Clauser (79) en de Oostenrijker Anton Zeilinger (77). De drie wetenschappers zijn pioniers binnen de kwantummechanica in het onderzoek naar de ‘spookachtige’ verstrengeling van kleine deeltjes in de kwantumwereld.

Carolyn Bertozzi, Barry Sharpless en Morten Meldal hebben dit jaar de Nobelprijs voor Scheikunde ontvangen. Ze werden beloond met de prestigieuze onderscheiding omdat ze een methode ontwikkelden waarmee je gemakkelijk, snel en efficiënt complexe moleculen kan maken door bouwblokjes simpelweg aan elkaar te klikken. Vandaar dat Sharpless het in 2001 de naam ‘klikchemie’ gaf.

De Franse schrijfster Annie Ernaux (82) heeft de Nobelprijs voor de Literatuur gewonnen. Die ontving ze voor haar moed en “klinische scherpte”, waarmee ze schrijft over de “bronnen, vervreemdingen en beperkingen van ons persoonlijke geheugen”.

De Nobelprijs voor de Vrede ging dit jaar naar een persoon en twee organisaties die zich inzetten voor de mensenrechten. Het gaat om de Wit-Russische mensenrechtenactivist Ales Bialiatski (60), het Russische Memorial en het Oekraïense Center for Civil Liberties.

De Nobelprijs voor Economie ging dit jaar tot slot naar drie Amerikaanse economen die daarmee beloond werden voor hun onderzoek naar banken en financiële crisissen.

COLUMN. De inzichten van Svante Pääbo verdienen meer dan een Nobelprijs. Een catalogus verdienen ze (+)

COLUMN. Eén Vlaming op honderd kan Annie Ernaux nog lezen in het Frans. Aan alle anderen: lees haar in het Nederlands (+)