Na verschillende gefilmde vechtpartijen online: "Jongeren beleven realiteit door hun telefoon, meer digitale hygiëne nodig"

Vorige week werd de 15-jarige Luca in het Antwerpse Stabroek na school in elkaar geslagen door medeleerlingen. Omstaanders maakten beelden van de vechtpartij en verspreidden ze op sociale media. Het is niet de eerste keer dat er deze maand zo’n filmpjes opduiken. Ook in Beveren bijvoorbeeld ontstond er vorige week ruzie bij een groepje jongeren dat op de bus stond te wachten. Verschillende scholieren keken toe zonder in te grijpen en maakten beelden.

Beluister hier de podcast van het Radio 1-programma "Het Uur van de Waarheid" met gast Pieter Jan Valgaeren: 

De recente video’s van vechtende jongeren creëren het gevoel dat er steeds meer van dit soort filmpjes opduiken. Maar is dat ook zo? Niet helemaal, vertelt Pieter Jan Valgaeren, docent Intellectueel eigendomsrecht en mediarecht aan Thomas More Hogeschool in "Het Uur van de Waarheid" op Radio 1. "Het is niet objectief of statistisch aangetoond dat er meer van dit soort filmpjes gemaakt en verspreid worden. We krijgen dat gevoel deels omdat ze gretig worden gedeeld onder jongeren en ook door andere mensen zoals ouders."

Ook berichtgeving over vechtpartijen tussen jongeren zet een megafoon op de feiten. "Niet onbelangrijk is dat ook de media ze vaak oppikken. Die artikels zijn voor een stuk clickbait", merkt Valgaeren op. "Die jongerenruzies zijn niks nieuws. Al jaar en dag ontstaan er op scholen ruzies over liefjes, vrienden of andere faits divers. Iedereen zal ze in zijn jeugd wel hebben gekend. Wat nu anders is, is dat jongeren heel snel naar hun telefoon grijpen om dat te documenteren."

De grote meerderheid van jongeren is zich niet echt bewust van de impact die online beelden kunnen hebben. Dat bewustzijn lijkt met de jaren ook af te nemen, aldus Valgaeren.

De moeder van de 15-jarige Luca riep onlangs op om "niet te filmen, maar te helpen" als je ziet dat een medeleerling in zo’n situatie terechtkomt. Dat brengt ons bij de vraag waarom jongeren naar hun telefoon grijpen. "Jongeren leven niet enkel met een telefoon, maar kijken ook naar de realiteit door een telefoon", stelt Valgaeren. "Dat is iets waar we ons goed bewust van moeten zijn. Ze zijn ermee opgegroeid en hebben de reflex om heel snel alles wat in hun leven gebeurt online te delen."

De coronacrisis heeft die reflex enkel versterkt, aldus Valgaeren. "In de periode dat men thuis zat, beleefden we de realiteit nog meer online. Vandaag zitten heel wat jongeren nog altijd in die modus."

"Aan de andere kant heeft die reflex ook te maken met identiteitsvorming", gaat hij verder. "Het doet wat denken aan "drillrap". Dat is een muziekstijl die in 2010 in de VS is opgekomen. Vooral in Nederland is het momenteel erg dominant. Het is een harde en snelle muziekstijl, maar ook de beeldvorming errond is best agressief. Jongeren poseren met zwarte kappen op, messen, geweren…  Drillen betekent voor een stuk ook "weerwraak kunnen nemen". Het is een subcultuur, zeker in Vlaanderen, maar we zien dat de beeldvorming ook breder invloed heeft."

De filmpjes brengen de vechtende jongeren vaak herkenbaar in beeld. "Het zijn activiteiten die doorgaan in openbare ruimtes zoals parken of op straat. Als privé-persoon mag je dan filmen, maar het gaat hier om minderjarigen en potentieel strafbare feiten. Als de video’s in de media komen, worden ze daarom geblurd”, vertelt Valgaeren.

In Nederland is er een pro-actief vervolgbeleid waarbij justitie sensibiliseert en mensen die een vechtpartij filmden veroordeelt. Valgaeren vindt dat bij ons niet meteen nodig. "Zeker bij jongeren en subculturen is verbieden niet de beste manier om dingen te voorkomen. Verschillende jeugdparketten vertellen me dat mensen uit het jeugdwerk opleidingen krijgen over die digitale cultuur. De parketten zijn zich bewust van de problematiek, maar het blijven ook nog wel aparte gevallen. Je kan niet spreken van een grote golf."

In ons land kan iemand die zulke beelden maakt op twee manieren voor het gerecht gedaagd worden wegens een inbreuk op de privacy. Wanneer iemand een klacht indient of wanneer justitie zelf pro-actief handelt vanuit maatschappelijk oogpunt. 

"We moeten jongeren meer digitale hygiëne bijbrengen, zodat ze minder snel naar hun telefoon grijpen bij zulke incidenten", vindt Valgaeren. "Eigenlijk is het simpel: als je het niet leuk zou vinden dat andere mensen dat bij jou doen, moet je het ook niet zelf gaan doen. Dat geldt niet enkel in de context van die vechtfilmpjes, maar ook als het bijvoorbeeld gaat over sexting en naaktbeelden. We moeten jongeren hier meer bewust van maken."

Vorige week ontstond er ook ophef nadat Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken het filmpje van de vechtende jongeren in Beveren deelde op zijn Twitteraccount. De jongeren waren herkenbaar in beeld. "Ook in de politiek is er meer nood aan digitale hygiëne", meent Pieter Jan Valgaren.

"Het misbruiken van beelden is de verantwoordelijkheid van de politici zelf. Als maatschappij moeten we daar streng op reageren en zeggen dat het een brug te ver is. Je gaat beelden van jongeren, die in een precaire leeftijd zitten, niet gebruiken voor politieke doeleinden", besluit hij.