Britse premier Liz Truss neemt al na zes weken ontslag, "opvolger wellicht eind volgende week al bekend"

In een - zoals we inmiddels van haar gewend zijn - heel korte toespraak voor haar ambtswoning in Downing Street 10 kondigde de Britse premier Liz Truss haar ontslag aan. Eerder op de dag had ze onder meer een gesprek met de voorzitter van het inmiddels beruchte 1922-comité, dat nieuwe leiderschapsverkiezingen binnen de Conservatieve Partij organiseert. Truss zegt dat ze met een bepaald mandaat verkozen is als leider van de partij, maar beseft dat ze inmiddels niet meer genoeg steun heeft binnen haar partij.

Truss is nog maar 45 dagen premier. Ze gaat de geschiedenis in als de Britse premier met de kortste ambtstermijn. Truss volgde begin september Boris Johnson op, die ontslag nam na een reeks schandalen, waaronder de vele lockdownfeestjes in zijn ambtswoning. Truss lag al vrij snel onder vuur, vooral door haar economische plannen en belastingverlagingen, die veel onrust veroorzaakten op de financiële markten. Uiteindelijk ontsloeg ze haar minister van Financiën Kwasi Kwarteng, nochtans een nauwe medestander.

Het ontslag van Kwarteng werd als een soort bliksemafleider beschouwd voor haar eigen positie, maar kon de geruchten over een nakend ontslag van de premier niet stoppen. Integendeel. Binnen de partij gingen steeds meer stemmen op om haar aan de kant te schuiven. Bovendien draaide de nieuwe minister van Financiën Jeremy Hunt zowat alles terug wat Truss en Kwarteng samen beslist hadden. "Waarom hebben we dan voor Truss gekozen", vroegen vele partijleden zich af, "als ze haar beloftes niet kan waarmaken?"

Gisteren rommelde het opnieuw binnen de regering en de partij, met het ontslag van minister van Binnenlandse Zaken Suella Braverman en een op zijn zachtst gezegd chaotische stemming in het parlement. Braverman stapte zelf op omdat ze "een technische inbreuk op de regels" had gepleegd, maar haar ontslagbrief aan de premier bevatte ook enkele duidelijke sneren naar de regering.

"Het is voor iedereen duidelijk dat we door moeilijke tijden gaan, maar ik maak me zorgen over de richting die de regering uitgaat. We hebben niet alleen belangrijke beloftes aan de kiezer gebroken, maar ik maak me ook ernstige zorgen over de ambitie van de regering om de migratiecijfers te doen dalen en illegale migratie een halt toe te roepen", schreef ze onder meer.

Later op de dag volgde een chaotische stemming in het Lagerhuis over een verbod op fracking (een omstreden manier om schalie- of steenkoolgas vrij te maken). Parlementsleden van de Conservatieve Partij worden ervan beschuldigd collega's al dan niet hardhandig gedwongen te hebben om voor het regeringsstandpunt te stemmen. Er zou zelfs sprake zijn van "mishandeling". Onder meer ex-premier Theresa May stemde tegen het regeringsstandpunt. 

Er is op vraag van de speaker van het Lagerhuis een onderzoek opgestart naar de zaak. "Dergelijk gedrag is nooit toelaatbaar", liet hij verstaan. "Hoewel parlementsleden politiek sterk van mening kunnen verschillen, moeten ze elkaar hoffelijk en met respect behandelen."

Eerder vandaag zei de woordvoerder van Truss nog dat de premier erkent dat "gisteren een moeilijke dag" was, maar dat ze wil aanblijven en zich wil focussen op het dienen van het land. Maar het kan snel gaan in de Britse politiek. Anderhalf uur later waren zijn woorden al achterhaald. 

Truss kondigde aan dat er binnen de week nieuwe partijleiderschapsverkiezingen zullen gehouden worden, de vierde al in zes jaar tijd. Ze blijft aan als premier tot een nieuwe partijleider is verkozen, die haar dan ook zal opvolgen als premier. Volgens de voorzitter van het 1922-comité zou het resultaat van de verkiezingen volgende week vrijdag (28 oktober) al bekend moeten zijn.

Jeremy Hunt, die bij de meest recente verkiezingen kandidaat was en nu dus als minister van Financiën de kastanjes uit het vuur mag halen, zou naar verluidt niet opnieuw kandidaat zijn. Van Rishi Sunak, populair bij de Conservatieve parlementsleden, en Penny Mordaunt wordt wel verwacht dat ze opnieuw kandidaat zouden zijn. Er gaan ook geruchten dat Boris Johnson opnieuw kandidaat zou zijn.

Keir Starmer, de leider van oppositiepartij Labour, ziet het allemaal met lede ogen gebeuren en roept op tot nieuwe parlementsverkiezingen. Ook bij de wissel Johnson-Truss deed hij dat al. Volgens Starmer beschadigt de crisis bij de Conservatieven de Britse economie en reputatie van het land. Labour doet het tegenwoordig uitstekend in de peilingen en Starmer wil dat virtuele succes uiteraard zo snel mogelijk verzilveren. 

Het aangekondigde ontslag van Truss had meteen gevolgen op de financiële markten. De waarde van het Britse pond steeg lichtjes ten opzichte van de Amerikaanse dollar, terwijl de rente op tienjarig staatspapier een beetje daalde.

Het snelle vertrek van Truss doet het buitenland fronsen. De Franse president Emmanuel Macron vindt het "belangrijk dat het Verenigd Koninkrijk zo snel mogelijk stabiliteit vindt". "Meer dan wat ook willen we stabiliteit. En op persoonlijk vlak vind ik het altijd triest om een collega te zien vertrekken."

Het Witte Huis zegt dat de Amerikaanse regering een nauwe relatie zal onderhouden met de nieuwe premier, wie dat ook wordt. In Rusland klinkt dan weer hoongelach. "Het Verenigd Koninkrijk heeft nog nooit zo'n schaamte gekend", luidt de eerste reactie.