Jeugdbewegingen populairder dan ooit met lokale wachtlijsten tot gevolg: wat ziet de jeugd in een Chiro- of scoutsuniform?

De Sint-Barbarascouts uit Gent zijn in één jaar tijd gestegen van een 50-tal leden naar meer dan 80. In verhouding een aanzienlijke stijging. "Door die grote groep nieuwe leden hebben we extra leiding moeten zoeken", legt Ophelia Chalmet van de leiding uit. "Het zijn vrienden van onze huidige leiding geworden die erg geëngageerd zijn: enthousiaste mensen waarvan we zeker zijn dat ze voor de kindjes komen en niet de pintjes."

Een inschrijvingstop is er voorlopig niet bij deze groep. "We weten dat verschillende andere scoutsgroepen in onze omgeving wel een ledenstop invoeren of met wachtlijsten werken, maar dat willen we bewust niet", gaat Chalmet voort. "Als we handen te kort hebben, dan schakelen we oud-leiding in. Die zijn blij dat ze nog eens kunnen komen mee helpen."

Deze snel groeiende Gentse scoutsgroep is geen uitzondering. De meeste jeugdbewegingen boomen: bijna een kwart van alle kinderen en jongeren trekken ‘s weekends hun Chirorokje of scoutsshort aan (red. gaat over 22 procent van 6- tot 17-jarigen). Nu zijn ze met 288.000, leden en leiding samen. Dat is een pak meer dan vijf jaar geleden. Toen ging het "amper" over 267.000 kinderen en jongeren.

GRAFIEK - Op een klein dipje tijdens de coronacrisis na is de populariteit van de jeugdbewegingen de laatste jaren alleen maar toegenomen:

"Voor het eerst in de geschiedenis zijn er 90.000 scouts en gidsen in ons land", zegt Jan Van Reusel van Scouts en Gidsen Vlaanderen. "Zeker in vergelijking met voor de coronacrisis zien we een forse stijging", legt Lot De Kimpe van de KLJ dan weer uit uit. "Ook bij ons is er een significante stijging", vult Benjamin Verhegge van de KSA aan.

GRAFIEK - Alle grote jeugdbewegingen zijn de afgelopen 5 jaar fors gegroeid:

Nochtans is in diezelfde periode het aantal kinderen dat in aanmerking komt voor de jeugdbeweging gedaald. Meestal ben je pas vanaf 6 jaar welkom. Dit jaar gaat dat dus om kinderen die geboren zijn in 2016. Om de ledenaantallen van jeugdbewegingen van de laatste 5 jaar te vergelijken met het aantal kinderen, halen we er dus de geboortecijfers van 2011 tot 2016 bij.

GRAFIEK - In die periode is het aantal geboortes gedaald van ruim 69.000 geboortes tot net geen 66.000:

Die vergelijking met de geboortecijfers maakt de stijging bij de jeugdbewegingen des te opmerkelijker. "Ons marktaandeel is met andere woorden serieus gestegen", zegt Michael Tubex van Chirojeugd Vlaanderen daarover. "Dat is natuurlijk zeer positief nieuws. Als we enkel zouden mee stijgen met het aantal kinderen dat geboren wordt, zegt dat niet veel over onze werking en zouden we daar uiteindelijk erg weinig verdienste aan hebben."

GRAFIEK - Het marktaandeel in 2022 per jeugdbeweging:

Als er niet meer kinderen zijn, waar komt die groei dan wel vandaan? Verschillende koepelorganisaties wijzen naar de coronacrisis. Die heeft de jeugdbewegingen minder zwaar getroffen dan de meeste andere vormen van jeugdwerk. "We kregen het vertrouwen van het Overlegcomité om met specifieke beperkingen te blijven werken", legt Van Reusel uit. "Hierdoor is ons lokale sociale weefsel blijven bestaan en zelfs versterkt. Waardoor wij niet van nul moesten herbeginnen zoals sommige andere vormen van jeugdwerk."

Tegelijk heeft de coronacrisis voor veel kinderen, jongeren en hun ouders het belang van de jeugdbeweging in de verf gezet. "De meerwaarde werd zeer zichtbaar nadat het was weggevallen", zegt De Kimpe. "Het is een teken dat de jeugdbeweging op lange termijn wel stand zal houden."

Mogelijk spelen ook de stijgende levensduurte en de hoge energieprijzen een rol. Jeugdbewegingen zijn relatief goedkoop. Als een gezin moeilijk de eindjes aan elkaar kan knopen, is de keuze tussen een dure of goedkopere hobby snel gemaakt. Bij de meeste jeugdbewegingen schommelt het lidgeld rond de 20 à 30 euro voor een jaar, los van eventuele kampen en weekend. Tegelijk zijn er solidariteitssystemen voor wie dat bedrag te hoog is.

"Het is een relatief betaalbare vrijetijdsbesteding in een tijd waarin dit niet evident is", zegt Van Reusel van Scouts en Gidsen Vlaanderen daarover. "Als je het met een sportclub vergelijkt, liggen onze lidgelden een pak lager", vult Tubex van Chirojeugd Vlaanderen aan. "Vooral voor gezinnen met meerdere kinderen die het niet breed hebben, is dat niet onbelangrijk."

Toch vinden kinderen en jongeren die het thuis niet breed hebben volgens onderzoek niet altijd makkelijk de weg naar de jeugdbeweging. Ook kinderen met een migratieachtergrond kiezen verhoudingsgewijs minder vaak voor de jeugdbeweging. Al is dat de laatste jaren wel wat aan het veranderen.

FOTO - Spelletjes met verf, ketchup, mayonaise en eieren op kamp:

Het ledenaantal van de jeugdbewegingen was al voor de corona- en koopkrachtcrisis aan het stijgen. Die crisissen kunnen de toename hebben versterkt, maar zijn dus zo goed als zeker niet de (enige) oorzaken. Geert Boutsen is docent sociaal-cultureel werk aan de hogeschool UCLL en onderzoekt de impact van het jeugdwerk. Hij ziet enkele andere mogelijke verklaringen voor de toegenomen populariteit.

"In deze tijden van superharde individualisering hebben kinderen en jongeren nood aan een plek om samen te zijn", legt Boutsen uit. En dat vinden ze onder meer bij de jeugdbeweging en in het bredere jeugdwerk. "Het is misschien zelfs de enige plaats waar ze ongedwongen zichzelf kunnen zijn, elkaar kunnen ontmoeten en op die manier plezier kunnen maken."

FOTO - Ongedwongen plezier maken, zoals elkaar in het zwembad gooien:

De school en de thuissituatie leggen volgens Boutsen (te) veel druk op de kinderen en jongeren. Prestaties zijn er enorm belangrijk. Dat is bij de jeugdbeweging dan wel anders. "Het is een vrijplaats waar ze een eigen plek kunnen maken die los staat van thuis en van school", legt hij uit. "Voor veel jongeren zijn dat plaatsen waar ze niet zo graag zijn, onder meer omdat die zoveel druk opleggen."

Ook Tubex van de Chiro herkent dat. "Jeugdbewegingen bieden een goede uitweg voor veel jongeren van die soms erg zware maatschappelijke druk", zegt hij. "Iedereen wordt bij de jeugdbeweging geapprecieerd voor zijn of haar eigen kwaliteiten. Dat is uniek zelfs binnen het vrijetijdsaanbod. In bijvoorbeeld sport- of toneelclubs is een specifiek talent nodig om erbij te horen."

Wat volgens Boutsen zeker ook nog meespeelt, is dat jongeren binnen de jeugdbeweging en het jeugdwerk op een open en ondersteunende manier hun eigen identiteit kunnen ontwikkelen. "Je ziet jongeren daar heel erg mee worstelen", legt hij uit. "Van sociale problemen tot genderkwesties: leiding probeert iedereen een plekje te geven en slaagt daar veel beter in dan thuis of op school. Het is daarnaast ook gewoon heel leuk om te doen."

FOTO - Samen leven en koken op kamp:

Zoals al bleek bij de Gentse scoutsgroep zijn er ook nadelen aan de stijging. "Er zijn groepen die zeer populair zijn en zo bijna het slachtoffer worden van hun eigen succes", zegt Van Reusel. "Om een gezonde verhouding tussen leden en leiding te waarborgen, kiezen we waar nodig voor een ledenstop of een wachtlijst." Tubex is het daarmee eens. "Om kwalitatief jeugdwerk aan te bieden moet je soms een stop invoeren."

Hoeveel groepen precies werken met wachtlijsten of waar een ledenstop van kracht is, is niet helemaal duidelijk. Niet alle koepels houden dat bij. Bij de KSA bijvoorbeeld is dat bij een tiental groepen het geval. Een tiental op 262 groepen. Meestal wordt voor kinderen die geen plaatsje vinden een oplossing gezocht. "Als een groep echt geen draagkracht heeft voor nog meer leden, proberen we ze naar een andere jeugdbeweging of een andere vorm van jeugdwerk te sturen", zegt Verhegge.

Wat de leidingstekorten betreft, lijkt er licht aan het einde van de tunnel. "Het aantal leden in de oudere groepen stijgt voor het tweede jaar op rij mee met de jongere groepen en dat is zeer positief", zegt Tubex. "Het stelt ons gerust naar de toekomst toe." Soortgelijke stijgingen merken ook de andere jeugdbewegingen. Belangrijk, want die leden van de oudste groepen zijn over enkele jaren de nieuwe leiding.

"Tegelijk daalt het engagement van de huidige leiding niet", zegt Van Reusel nog. "We hebben een leidingstekort door de snelle groei, niet door het afhaken van leiding. Gemiddeld engageren jongeren zich nu 4 jaar als leiding." De cijfers liggen in dezelfde lijn bij de Chiro. Daar schommelt het gemiddelde engagement van gestopte leiding ook rond de 4 jaar. "Dat stelt ons wel gerust, de moeilijkste jaren lijken op dat vlak voorbij."

In totaal zijn er vandaag zo'n 50.000 jongeren die zich elk weekend engageren binnen de leiding van de Vlaamse jeugdbewegingen. "Dit is een fors antwoord aan het adres van iedereen die zegt dat onze jongeren niet meer geëngageerd zijn", zegt Vlaams minister van Jeugd Benjamin Dalle (CD&V). "We kunnen niet genoeg benadrukken hoe belangrijk jeugdbewegingen zijn in het leven van jonge mensen: ze leren er verantwoordelijkheid nemen, voor elkaar opkomen en zorgen, initiatief nemen en zich ook gewoon amuseren. Een dikke dankjewel voor al die inzet en al dat engagement."

Op termijn ziet ook Chalmet van de Gentse scoutsgroep het zeker goed komen met haar groep. "Bij onze oudste tak zit een grote groep klaar die volgend jaar leiding wordt, dus dan hebben we zekerheid", klinkt het. "Ons plan is om de komende jaren extra veel nieuwe leden te ronselen, zodat de scoutsgroep steeds groter wordt en op lange termijn ons leidingstekort zichzelf oplost."