"Te weinig controle, te veel macht": Onderwijsexpert Dirk Van Damme hekelt macht van professoren op Vlaamse universiteiten

Afgelopen weekend kwam de KU Leuven in opspraak nadat een professor pedagogie veroordeeld werd voor het verkrachten van een doctoraatstudente in 2016. De professor was in 2010 ook al het onderwerp van klachten over grensoverschrijdend gedrag. 

Donderdag werd de professor veroordeeld tot een celstraf van 54 maanden en een schadevergoeding van 27.000 euro. Dat de KU Leuven in alle talen over de zaak zweeg, schoot bij velen het foute keelgat in. Ook bij Vlaams minister van Justitie en Toerisme Zuhal Demir (N-VA), die om die reden de subsidies voor het zeshonderdjarig bestaan van de oudste universiteit in ons land opschortte. Achteraf bleek dat de KU Leuven correct handelde en op vraag van het gerecht de lippen op elkaar hield. 

De KU Leuven valt juridisch dus weinig te verwijten in de zaak. Toch is het niet het eerste en enige geval van grensoverschrijdend gedrag aan de Vlaamse universiteiten: het maakt deel uit van een breder probleem, meent pedagoog en onderwijsexpert Dirk Van Damme. "Het gaat voor mij niet over de KU Leuven als instituut, of de tuchtprocedures van de universiteit", zegt hij in "De afspraak". Van Damme hekelt een bredere zwijgcultuur, waarbij er té weinig interactie en controle tussen professoren is. "De universiteiten zijn zo georganiseerd dat elke professor zijn eigen speeltuin heeft. De professoren weigeren in elkaars vaarwater te komen, maar eigenlijk moet er net meer intercollegiale controle komen aan de universiteit", verklaart Van Damme.  

Van Damme kende de professor in kwestie. "Het is een heel flamboyante man, die op congressen ook vaak heel overtuigend uit de hoek kon komen. Ik vond hem altijd een beetje over het paard getild en heb zelf nooit geruchten opgevangen. Maar het verwonderde me ook niet. Hij was heel familiair, maar ook heel erg autoritair. Dat boezemt heel wat vertrouwen in, maar zorgt ook voor een heel subtiele machtsverhouding."

Eind 2018 geeft het gerecht groen licht aan de KU Leuven om een tuchtprocedure tegen de professor in kwestie op te starten. De man werd preventief geschorst, maar stond wat later voor de aula in Tilburg, Nederland. Op dat moment was de man nog niet veroordeeld. Maar hoe is het mogelijk dat een professor die een studente verkrachtte even later kan lesgeven aan een andere instelling? "De rectoren hebben contact met elkaar. Ik vind dat daar wel wat over had gezegd moeten worden, in de informele sfeer. Op dit moment is er ook een geval aan de Universiteit van Leiden, maar ook de Vlaamse professoren waren daar niet van op de hoogte", verklaart Van Damme.

"We moeten naar een veel meer horizontale structuur gaan voor de universiteiten. Op dit moment hebben professoren heel wat macht, zeker over jonge mensen. We moeten vertrekken vanuit een platte structuur, gebaseerd op samenwerking", bepleit Van Damme. Toch zal dat niet eenvoudig worden, weet hij. "We dragen de last van de geschiedenis. Een universiteit is een eeuwenoude organisatie, met elementen die ik feodaal zou durven noemen. Het kan niet dat iemand die een doctoraat schrijft afhankelijk is van één iemand: de promotor. Maar dat is vandaag eigenlijk nog altijd zo."

Tegelijkertijd zijn studenten meer dan ooit "contractueel verbonden aan de universiteit", zegt Van Damme. "Daardoor krijg je een soort dualiteit. Doordat studenten meer macht hebben gekregen binnen het eigen studietraject, veranderen de relaties tussen professor en student. Studenten zijn vaker consument en zien zichzelf meer in een evenwaardige relatie met de professor. Maar die evenwaardigheid bestaat eigenlijk niet."

Volgens Van Damme mogen we niet zomaar iedereen over dezelfde kam scheren. "Ik heb de zaken misschien wat scherpgezet. Er is ook heel wat goede wil aan de universiteiten om er iets aan te doen", nuanceert Van Damme.  

De Vlaamse regering is er goed van bewust dat er iets schort. Zo trachtte Hilde Crevits (CD&V), voormalig minister van Onderwijs, in 2018 al om een centraal meldpunt grensoverschrijdend gedrag voor de Vlaamse universiteiten op te richten. Ook huidig minister Ben Weyts (N-VA) speelt daarop in. De Vlaamse universiteiten stonden eerst nog op de rem. Maar ondertussen is Weyts ervan overtuigd dat ze ook daar op één lijn staan. Tegen 2023 moet het centrale meldpunt er staan.

In "De afspraak" zei Gwendolyn Rutten, parlementslid voor de Vlaamse meerderheidspartij Open VLD, ook nog dat het centrale meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag wordt opgenomen binnen de bevoegdheden van het nieuwe Vlaamse mensenrechteninstituut, waar woensdagavond het ontwerpdecreet van werd goedgekeurd in het Vlaams Parlement.