"Knallende kleuren, universele kracht": Brugge pakt uit met "nieuwe" en gerestaureerde Vlaamse Primitieven

Met Allerheiligen en Allerzielen in het vooruitzicht staat het middeleeuwse Sint-Janshospitaal in Brugge passend stil bij leven en sterven, in de tentoonstelling “Oog in oog met dood. Hugo van der Goes, oude meesters, nieuwe blikken”. Er is een 70-tal werken te zien én doorleefde getuigenissen van hedendaagse kunstenaars.

Pal in het midden prijkt “De dood van Maria” (1475-1482/83) van Hugo van der Goes, waar je als bezoeker omheen kunt lopen. De afgelopen vijf jaar is het schilderij nauwgezet gerestaureerd. “Het heeft een gedaanteverandering ondergaan. De kleuren knallen er nu van af,” zegt Anne van Oosterwijk, directeur collectie van Musea Brugge. "Geel vernis en overschilderingen zijn verwijderd. Mensen vragen me wel eens hoe het kan dat een Vlaams Primitief met zulke felle kleuren werkte. Wel, dit waren de echte kleuren.” Onder de lijst bleken ook nog details te zitten: stukjes geschilderd gordijn, waardoor je als toeschouwer nu de indruk hebt dat je de ontroerende sterfscène echt binnenstapt.

Maria wordt op haar sterfbed omringd door apostelen. Het zijn die figuren die Anne van Oosterwijk sterk kunnen bekoren: "Je ziet hun individuele emoties; ze zijn in zichzelf gekeerd. Het zijn koppen van mannen die je op straat kunt tegenkomen. Je ziet ook dat ze geleefd hebben; ze hebben een getaande huid."

De gerestaureerde Hugo van der Goes is op zich al een bezoekje waard, maar Musea Brugge stellen ook een gloednieuwe aanwinst voor: het schilderij “Man van smarten” van Albrecht Bouts uit het begin van de 16e eeuw. Albrecht was de zoon van Dirk Bouts. 

Zo’n afbeelding van Christus was bedoeld voor privédevotie,” vertelt Anne van Oosterwijk. “Jezus met gevouwen handen, een rietstengel en een doornenkroon, zoals hij door Pontius Pilatus aan het volk werd getoond. Het past bij deze expo omdat het bedoeld was als privédevotie, bedoeld voor mensen om mee te leven met Jezus. Bouts was ook een leerling van Hugo van der Goes.”

Hoe is het schilderij bij Musea Brugge terechtgekomen? Anne van Oosterwijk: “Man van smarten” van Albrecht Bouts was eigendom van pater Ghislain De Jaeger. Hij heeft het nagelaten aan de Koning Boudewijnstichting, ter nagedachtenis van zijn vader, dokter De Jaeger. Die werkte zelf in het Sint-Jansziekenhuis en heeft veel betekend voor de musea. We hebben dus - vrij uniek - een Vlaamse Primitief kunnen toevoegen aan onze collectie, in langdurige bruikleen van de Koning Boudewijnstichting. Het werk is ook gerestaureerd en na deze tentoonstelling zal het in het Groeningemuseum hangen.”

Beide werken zijn ingebed in een tentoonstelling met nog tientallen andere schilderijen, beelden en retabels van hout en met miniaturen verluchte manuscripten uit dezelfde periode, de late middeleeuwen. Het thema van de dood en de aanbidding van Maria komt vaak terug. Maar de expo gaat breder en gaat over vergankelijkheid, verlies, maar ook troost. 

Opvallend: ook het 15-eeuwse Gruuthusehandschrift is even terug in Brugge, uitgeleend door de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het liedboek ligt open op de bladzijde met het beroemde Egidiuslied, de treurzang van een levende vriend voor zijn overleden kameraad.

Curator Sibylla Goegebuer van Musea Brugge legt uit hoe de tentoonstelling is opgevat: “Wat betekenden dood en leven vroeger en wat nu? Thema’s als zingeving of afscheid hebben we laten inleiden door een “nieuwe meester”, die zijn of haar visie toelicht op “De dood van Maria” van Hugo van der Goes, vanuit zijn of haar leef- en kunstenaarswereld.”

Choreografe Anne Teresa De Keersmaeker, regisseur Ivo van Hove, kunstenares Berlinde De Bruyckere en auteurs Sholeh Rezazadeh en Ilja Leonard Pfeijffer leggen in sfeervolle zwart-witvideo’s een persoonlijk getuigenis af, soms vertrekkend van het sterfbed van hun eigen moeder.

“Oog in oog met de Dood. Hugo van der Goes, oude meesters, nieuwe blikken” in het Sint-Janshospitaal in Brugge tot 5 februari 2023. Daarna gaat het museum dicht voor renovatie tot in de herfst van 2023.