Neanderthalers zijn mogelijk uitgestorven door seks met ons
Een nieuwe studie stelt de hypothese voor dat de moderne mens verantwoordelijk kan geweest zijn voor het uitsterven van de neanderthalers niet door geweld, maar wel door seks. Het feit dat neanderthalers zich kruisten met moderne mensen, zou het aantal neanderthalers die zich met elkaar voortplantten, verminderd hebben en dat zou uiteindelijk geleid hebben tot hun uitsterven, zo stelt de studie van onderzoekers van het Natural History Museum in Londen.
Homo neanderthalensis, neanderthalers, en Homo sapiens, de moderne mens, zijn elkaars nauwste verwanten en het staat vast dat ze zich onderling konden voortplanten met elkaar. Dat blijkt uit het feit dat zo'n 2 procent van het genoom - het geheel aan genetische informatie - van alle levende mensen van buiten Afrika afkomstig is van neanderthalers.
Opvallend is echter dat er bijzonder weinig aanwijzingen zijn dat dit fenomeen zich ook in de andere richting heeft voorgedaan, dat neanderthalers dus ook genen van de moderne mens zouden overgenomen hebben.
Nu is het wel zo dat er tot op heden nog maar 32 genomen van neanderthalers uitgelezen zijn en het feit dat we geen aanwijzingen vinden voor DNA van de moderne mens in hun genoom zou dus een afwijking van de staalname kunnen zijn. De auteurs van de studie, professor Chris Stringer en doctor Lucille Crété, hopen dan ook dat vooruitgang in het sequencen van DNA hierover uitsluitsel zal bieden door meer neanderthaler-genomen beschikbaar te maken.
"Onze kennis van de interactie tussen Homo sapiens en de neanderthalers is de laatste jaren complexer geworden, maar het gebeurt nog steeds niet vaak dat we wetenschappelijke discussies zien over hoe de kruising tussen de beide groepen eigenlijk gebeurd is", zei Stringer.
"Wij stellen voor dat dit gedrag geleid kan hebben tot de uitsterving van de neanderthalers. Als zij op een regelmatige basis zich voortplantten met Homo sapiens, zou dat hun bevolking verminderd hebben tot ze verdwenen zijn."
De eerste ontmoetingen tussen neanderthalers en moderne mensen
Neanderthalers en moderne mensen groeiden zo'n 600.000 jaar geleden uit elkaar en ontwikkelden zich in erg verschillende delen van de wereld.
Fossielen van neanderthalers zijn gevonden doorheen Europa en Azië, tot in het zuiden van Siberië. Gedacht wordt dat zij minstens 400.000 jaar lang geëvolueerd zijn in deze omgeving en zich aangepast hebben aan een klimaat dat voor het grootste deel kouder was dan nu.
Ondertussen ontwikkelden de voorouders van onze soort zich in Afrika. Het is momenteel nog niet duidelijk of Homo sapiens de directe afstammeling is van één groep van oude Afrikaanse mensachtigen of het resultaat is van de vermenging van verschillende groepen die verspreid leefden op het continent.
Op basis van genetische gegevens ziet het er naar uit dat de twee soorten elkaar voor het eerst ontmoetten toen Homo sapiens zo'n 250.000 jaar geleden af en toe trektochten uit Afrika begon te maken.
"Aangezien we niet precies weten hoe neanderthalers eruitzagen of hoe ze zich gedroegen, kunnen we enkel speculeren over wat Homo sapiens gedacht zou hebben over zijn verwanten", zei Stringer.
Een taalbarrière en verschillende gelaatsuitdrukkingen
Een probleem bij de ontmoetingen tussen de twee mensensoorten zal hoogstwaarschijnlijk de taalbarrière geweest zijn en het feit dat moderne mensen en neanderthalers hun gelaat op verschillende manieren gebruikten voor sociale communicatie.
"De taalverschillen zullen waarschijnlijk groter geweest zijn dan we ons kunnen voorstellen, gezien de lange tijd sinds het uiteengroeien van de soorten, en ze zullen veel groter geweest zijn dan de verschillen tussen om het even welke moderne talen", zei Stringer.
De taalbarrière kan nog vergroot zijn door de individuele eigenschappen van de beide soorten: vergelijkingen tussen neanderthalers en Homo sapiens wijzen erop dat de hersenen en de stemorganen van de soorten verschillend waren.
De genomen van neanderthalers tonen ook dat bijna 600 genen op een verschillende manier tot uitdrukking komen bij hun soort en de onze, meer in het bijzonder genen die geassocieerd zijn met het gelaat en de stem.
Een ander opvallend verschil zou het voorhoofd geweest zijn: neanderthalers hadden een uitpuilende wenkbrauwboog die gebruikt zou kunnen zijn voor sociale communicatie.
De signalen die deze bogen probeerden uit te sturen, zouden onze voorouders best wel eens ontgaan kunnen zijn. Sommige studies suggereren dat de gereduceerde wenkbrauwbogen Homo sapiens toegelaten hebben in de plaats daarvan gebruik te maken van de wenkbrauwen om een reeks subtielere, tijdelijke signalen voort te brengen.
Wat er ook van zij, deze vroege ontmoetingen leidden uiteindelijk tot kruisingen tussen de beide soorten. Hoe dat precies gebeurd is, blijft voorlopig een mysterie.
Eenrichtingsverkeer?
Sinds de eerste genomen van neanderthalers gesequencet zijn, weten we dat onze soort zich gekruist heeft met onze verwanten. De neanderthaler-genen die we vandaag met ons meedragen, zijn echter niet het resultaat van de eerste, sporadische interacties die Homo sapiens had met de neanderthalers toen hij zich voor het eerst uit Afrika waagde. Ze zijn het gevolg van de veel grotere migraties uit Afrika die de moderne mens ondernam zo'n 60.000 jaar geleden.
De kruisingen in deze tijd kunnen gebeurd zijn met wederzijdse toestemming of ze kunnen het gevolg zijn geweest van minder vriendelijke ontmoetingen. Ontmoetingen tussen aparte groepen van chimpansees - onze nauwste nog levende verwanten - leveren aanwijzingen voor beide gedragingen.
Of de kruisingen al dan niet succesvol waren, lijkt af te hangen van welk paar zich met elkaar voortplantte.
De afwezigheid van mitochondriaal DNA, dat enkel doorgegeven wordt via de vrouwelijke lijn, van neanderthalers bij moderne mensen, is voorgesteld als bewijs voor het feit dat enkel mannelijke neanderthalers en vrouwelijke Homo sapiens zich met succes konden voortplanten. Verder zijn er ook aanwijzingen dat mannelijke hybriden mogelijk minder vruchtbaar waren dan vrouwelijke kruisingen.
Tot nog toe is er geen bewijs voor genen van Homo sapiens in de genomen van late neanderthalers, genomen die dateren van tussen 60.000 en 40.000 jaar geleden. Mogelijk ligt dat aan het hybridisatieproces zelf, aangezien sommige soorten enkel in staat zijn nakomelingen voort te brengen in een bepaalde richting. Zo kan pollen van de plant Capsella rubella met succes zaden voortbrengen bij de verwante soort Capsella grandiflora, maar andersom lukt dit niet.
"We weten niet of deze klaarblijkelijke genenstroom in één richting komt doordat het eenvoudigweg niet gebeurde, dat het paren wel plaatsvond maar niet succesvol was, of dat de neanderthaler-genomen die we hebben, niet representatief zijn", zei Stringer.
"Naarmate er meer neanderthaler-genomen gesequencet worden, zouden we in staat moeten zijn om te zien of er kern-DNA van Homo sapiens doorgegeven is aan neanderthalers en kunnen aantonen of dit idee al dan niet juist is."
Verder onderzoek zou ook soortgelijke vragen kunnen bekijken in verband met de raadselachtige mensensoort die de denisovamens genoemd wordt. Dat zou ons een beter beeld geven van hoe onze soort interageerde met haar nauwste verwanten.
Voorlopig blijven de onderzoekers dus bij hun idee. Neanderthalers leefden door hun omgeving in kleine en verspreide groepjes en met minder neanderthalers die zich met elkaar voortplantten, kan de hybridisatie buiten de familiegroepen ertoe bijgedragen hebben de soort naar haar ondergang te leiden.
De studie van Stringer en Créte van het Natural History Museum London is gepubliceerd in PaleoAnthropology. Dit artikel is gebaseerd op een persmededeling van het Natural History Museum.
