Zin en onzin van klimaattop in Egypte: "Hoe kun je de toekomst van de planeet bespreken in een land dat zijn mensen opsluit, martelt en doodt"

Komende zondag begint in de Egyptische badplaats Sharm-el-Sheikh de 27e klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP27). Egypte is een omstreden gastland voor zo'n belangrijk internationaal evenement, want het heeft een slechte reputatie als het over de schending van mensenrechten gaat.

Sinds de staatsgreep in de zomer van 2013 en de machtsovername van Abdul Fatah al-Sisi (een hoge militair die in maart 2014 president werd), wordt zowat elke oppositie tegen het regime in de kiem gesmoord. Activisten, ngo's, journalisten, oppositieleden, allen worden ze aangepakt en monddood gemaakt.

Maar ook duizenden gewone mensen worden opgepakt omdat ze een bericht op sociale media hebben geplaatst met daarin een afwijkende mening of omdat ze enkel een bericht van een ander geliket hebben. Tienduizenden politieke gevangenen zitten er in de cel. En eenmaal opgesloten, hebben ze amper rechten en worden ze in het slechtste geval ook nog eens systematisch gemarteld.  

"Het is een schande om Egypte met dit huidige regime toe te laten om zo'n belangrijk evenement te organiseren", klaagt de Egyptische politiek activist Ramy Shaath aan in een interview met VRT NWS-journalist Stijn Vercruysse. "Het wordt helaas een festival van erkenning van een dictatoriaal regime."

Shaath zat zelf in de gevangenis. Zijn vrouw, een Franse, werd opgepakt en het land uitgezet. Hijzelf werd niet echt gemarteld, naar eigen zeggen omdat hij in eigen land een bekende activist is, maar hij onderging wel een wrede behandeling. "Met blinddoek en handboeien aan werd ik verschillende dagen aan een muur vastgeketend."

Maar Egypte heeft niet alleen een slechte reputatie als het over de schending van de mensenrechten in het algemeen gaat. Ook milieu- en klimaatactivisten worden steeds harder aangepakt door het regime. In een recent rapport stelt de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch dat sinds de machtsovername door Al-Sisi de ruimte voor milieu- en klimaatactivisme alsmaar kleiner wordt.

"Als je iets anders zegt dan de regering, dan kom je in de problemen", zegt Richard Pearshouse van Human Rights Watch aan onze redactie. "Meer bepaald als je milieuschade aanklaagt die geassocieerd wordt met bedrijven die door het leger gerund worden, met bedrijven uit de toeristische sector of met infrastructuurprojecten van de president zelf", legt Pearshouse uit. Over andere zaken kunnen activisten vrijuit praten, over recyclage bijvoorbeeld of groene waterstof, "maar niet als de overheid erbij betrokken is".

Wie zich daar wel aan waagt, wordt het uiterst moeilijk gemaakt om nog te werken. "Ten eerste kan je je ngo niet laten registreren. Je krijgt ook geen subsidies, financiële steun vanuit het buitenland kan je in de cel doen belanden. En je krijgt ook geen vergunning om aan milieuonderzoek te doen, een vergunning die je nodig hebt om te kunnen werken." Maar er belanden ook steeds meer milieu- en klimaatactivisten in de cel.

Pearshouse schetst de moeilijke situatie waarin veel milieu- en klimaatactivisten moeten leven en werken. "Zodra je op de radar van de veiligheids- en inlichtingendiensten staat, word je lastiggevallen, kan je niet meer naar het buitenland reizen, word je steeds ondervraagd. Dus je hebt dan nog maar twee opties: ofwel rond een veiliger onderwerp werken, ofwel in ballingschap gaan en vanuit het buitenland verderwerken."

Dat zo'n land met zo'n regime een klimaatconferentie mag organiseren, roept dan ook vragen op. "Hoe kan een land zijn eigen toekomst bespreken, laat staan die van de planeet, wanneer de mensen er in de gevangenis gegooid worden, systematisch gemarteld worden en gedood worden?", vraagt Ramy Shaath zich af. "Hoe kunnen we de mensenrechten bespreken, want milieurechten zijn daar een onderdeel van, in een land dat ze systematisch schendt?"

Door de repressie zal er tijdens de klimaattop van een grote klimaatbetoging geen sprake zijn, nochtans een constante bij elke klimaatconferentie. In de buurt van de top in Sharm-el-Sheikh worden demonstranten geweerd. "We zullen enkel een paar selectieve demonstraties zien ergens op een golfterrein in Caïro (de Egyptische hoofdstad, op zo'n 500 kilometer van Sharm-el-Sheikh, red.)", zegt Ramy Shaath. "En ik hoop dat het regime ze niet zal neerslaan en de rest van de wereld dat niet zal toelaten."

Het regime van Al-Sisi laat zich met de COP27 in zicht wel van zijn beste kant zien, al moet dat met een stevige korrel zout genomen worden, stelt Pearshouse van Human Rights Watch. "Sommige binnenlandse ngo's worden toegelaten op de COP, maar de vraag is of ze wel onafhankelijk zijn. Daar zijn we niet zeker van, want het zijn enkel ngo's die goedgekeurd zijn door de overheid."

En wat dan met het klimaatbeleid zelf in Egypte? "Het klimaatdebat zit vast, er is geen ernstig klimaatdebat in Egypte", stelt Pearshouse. "De afhankelijkheid van het land van kolen en gas is verbonden met het verbruik ervan door het leger voor zijn industrieën. Praten over een betere energiemix ligt dus heel gevoelig."

Wat de toekomst van dat klimaatdebat en -beleid in Egypte betreft, is de vraag niet zozeer wat er tijdens deze top gebeurt, vindt Pearshouse, wel wat er daarna gebeurt. "Zal Egypte inzien dat het er belang bij heeft om ngo's toe te laten om bij te dragen tot het klimaatbeleid? Want nu hebben ze niet door dat klimaatactivisme het debat en beleid vooruithelpt."

Door de slechte mensenrechtensituatie in Egypte wordt in verschillende landen de discussie gevoerd of regeringen wel een delegatie naar Sharm-el-Sheikh moeten sturen. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) wil alvast niet gaan en haalt de mensenrechten aan als argument.

Ook de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg blijft weg, maar dan wegens het falende klimaatbeleid in het algemeen. Ze beschouwde ook de top in Glasgow vorig jaar al als greenwashing (je milieu- en klimaatvriendelijker voordoen dan uit je daden valt af te leiden).

Mensenrechtenorganisaties en Egyptische activisten roepen niet echt op tot een boycot van de klimaattop, al hopen sommigen dat regeringen die keuze zelf maken. Maar wie toch gaat, wordt wel opgeroepen om zich duidelijk uit te spreken over de mensenrechtencrisis in Egypte.

"Voor de Egyptische bevolking zou het verschrikkelijk zijn mochten de buitenlandse delegaties gewoon meestappen in het pr-verhaal van het regime", zegt de Egyptische activiste Sanaa Seif aan onze redactie. Er was beter helemaal geen COP geweest in Egypte, vindt ze, "want er zal zeker repressie zijn, maar nu de top toch plaatsvindt, is zich uitspreken het minste wat mensen kunnen doen". "Als de delegaties ervoor kiezen om zich uit te spreken, dan zou dat de Egyptenaren hoop kunnen bieden en Al-Sisi kunnen verplichten om sommige gevangenen vrij te laten." 

Ook Sanaa Seif zat in de gevangenis, maar woont tegenwoordig in het buitenland. Haar broer is een van de bekendste activisten in Egypte en zit al jaren in de cel, wegens een Facebookpost. Hij is ook al meer dan 200 dagen in hongerstaking, zijn gezondheid gaat fel achteruit. "Hij is een symbool en het regime gebruikt hem om een voorbeeld te stellen voor anderen. Ze willen hem daarom in de gevangenis houden", zegt zijn zus.

"We zien dat veel regeringen stil willen blijven over de mensenrechten, omdat ze denken dat ze zo vooruitgang zullen kunnen boeken op het vlak van het klimaat", zegt Pearshouse van Human Rights Watch. "Maar dat is heel erg naïef, want we zullen nooit klimaatactie krijgen zonder de deelname van de civiele maatschappij, zowel nationaal als internationaal. Dus als je gaat, spreek dan je solidariteit uit voor de milieuorganisaties die niet in staat zijn om in Egypte hun stem te laten horen."

Onder meer de Amerikaanse president Joe Biden zou dat, onder druk van zijn partij, van plan zijn.