Rel tussen Frankrijk en Italië over migranten en vluchtelingen op reddingsschip wordt almaar bitser

Het schip de Ocean Viking mag dan toch naar de haven van Toulon in Frankrijk varen, na drie weken op zee. Al die tijd weigerde de Italiaanse regering om het schip een veilige haven te bieden. Volgens het internationaal zeerecht moeten schepen mensen die op zee gered zijn naar de dichtstbijzijnde veilige haven brengen. Maar Italië hield zijn havens dicht. Eerder had het wel drie andere reddingsschepen van hulporganisaties tijdelijk toegelaten. Eerst om alleen de allerkwetsbaarste opvarenden van boord te laten gaan, daarna mocht uiteindelijk toch iedereen van boord - nadat artsen geoordeeld hadden dat de psychologische druk te groot werd. Bij gelijkaardige episodes in het verleden, waren er al verschillende zelfmoordpogingen geweest.

Ook de bemanning van de Ocean Viking sloeg al een paar keer alarm. Vanochtend kwam het bericht dat een helikopter drie mensen van het schip moest halen, die er zo slecht aan toe waren dat ze naar het ziekenhuis moesten. Daarop bond Frankrijk uiteindelijk in, en bood de haven van Toulon aan. Maar niet zonder represaille: Frankrijk had eerder beloofd om 3.500 asielzoekers van Italië over te nemen, maar schort die beslissing nu op. Minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin noemde Italië "egoïstisch", en beloofde dat Frankrijk de grens met Italië nóg strenger zou controleren. Italië beet terug: "Frankrijk moet een keer 234 migranten opvangen, wij vangen er dit jaar alleen al 90.000 op", sneerde minister van Binnenlandse Zaken Piantedosi.

Daarmee heeft de rel die tussen Frankrijk en Italië is ontstaan rond de Ocean Viking een nieuw hoogtepunt bereikt. Nochtans was Frankrijk het eerste land dat enige goodwill toonde tegenover de Italiaanse eis dat landen onder wiens vlag reddingsschepen van hulporganisaties varen, dan maar zelf voor de opvang van hun opvarenden moeten instaan. Frankrijk toonde zich bereid om minstens een deel van de opvarenden van de Ocean Viking op te nemen, ook al vaart het schip niet onder Franse vlag. Maar het schip is eigendom van een Frans-Duits-Italiaans-Zwitserse hulporganisatie - er was dus wel degelijk een link met Frankrijk.

Toen de tientallen vragen van de Ocean Viking om een veilige haven in Italië te krijgen onbeantwoord bleven, richtte de bemanning zijn verzoek dan maar aan Frankrijk, en zette ook koers naar daar. Eergisteren meldde het Italiaanse persagentschap Ansa dat "bronnen bij het Franse ministerie van Binnenlandse Zaken" bevestigd hadden dat Frankrijk de haven van Marseille zou openstellen. En daar zou "geen sprake zijn van een selectie van wie wel en niet van boord zou mogen gaan, zoals in Italië." De doorbraak zou er gekomen zijn nadat de Franse president Emmanuel Macron en de Italiaanse premier Georgia Meloni elkaar spraken op de klimaattop in Egypte.

Diezelfde avond nog stuurde Meloni een bedankje rond via sociale media. "We drukken onze welgemeende waardering uit voor de beslissing van Frankrijk om mee de verantwoordelijkheid op te nemen over de migratiecrisis", schreef ze. Maar 's ochtends ontkende Olivier Véran, de woordvoerder van de Franse regering, dat er een doorbraak was, de gesprekken waren nog altijd bezig, zei hij. "Het schip vaart nog altijd in Italiaanse wateren", zei hij op de Franse radio, "het is dus aan Italië om het een haven aan te bieden, zoals de wet voorschrijft", zei hij. En hij voegde eraan toe: "We verwachten meer van een land dat het meeste geld van de Europese Unie toegestopt krijgt." Daarmee verwees hij naar het vele geld dat Italië krijgt uit het Europese corona-herstelfonds.

Later op de dag brak Meloni met het voorzichtige en gematigde discours dat ze sinds haar aantreden voert, tijdens een bijeenkomst met de fractieleden van haar partij. "De mensen die op die schepen van hulporganisaties zitten zijn geen drenkelingen, maar migranten die die organisaties gaan oppikken", zei ze. Waarmee ze verwees naar het vaak door radicaal-rechts aangehaalde verhaal dat hulporganisaties "handlangers van smokkelaars" zijn, en hun schepen "taxi- of veerdiensten". Meloni sneerde ook terug naar Frankrijk: "Wat de Fransen in Ventimiglia doen (migranten die daar vanuit Italië de grens naar Frankrijk proberen over te steken hardhandig terugduwen, red.) is geen haar beter. Frankrijk heeft ons geen lessen te leren", zei ze.

Gisteravond bemoeide ook de Europese Commissie zich met de rel. In een persbericht drong de Commissie erop aan dat Italië een haven zou openstellen voor de Ocean Viking, "om een humanitaire tragedie" aan boord te vermijden. De Commissie wees er in hetzelfde persbericht op dat alleen samenwerking tussen de lidstaten een oplossing kan bieden voor de toenemende migratiedruk die Italië ervaart.

Daar speelt Frankrijk dus nu op in, met de weigering om de eerder beloofde 3.500 asielzoekers over te nemen van Italië. Frankrijk nam afgelopen zomer nog het initiatief voor een vrijwillig en zeer beperkt herverdelingsmechanisme van mensen die op zee zijn gered. Lidstaten die dat wilden zouden samen in totaal maximum 10.000 asielzoekers overnemen van Italië. Frankrijk zal zijn deel dus niet meer opnemen.

Binnen de EU wordt ook al jaren onderhandeld over een nieuw migratiepact. In dat plan zouden landen op vrijwillige basis asielzoekers uit de landen aan de buitengrenzen van de EU overnemen. Wie geen asielzoekers wil overnemen, zou op een andere manier bijdragen, bijvoorbeeld door de terugkeer te financieren van afgewezen asielzoekers.

Dat laatste is bedoeld om ook de meest migratiekritische lidstaten aan boord te krijgen, zoals Polen, Slovakije, Tsjechië en Hongarije. Vooral Hongarije weigert systematisch om asielzoekers op te vangen, en voert ook een uiterst streng grensbeleid. Een paar dagen geleden stuurde de Hongaarse premier Orbán nog een tweet om de Italiaanse premier Meloni te feliciteren met de manier waarop ze "de Europese grenzen beschermde". Maar wat Italië eigenlijk wil - meer steun van de andere Europese lidstaten door asielzoekers over te nemen - valt in Hongarije dan weer op een koude steen.

Intussen kondigen al zeker twee hulporganisaties aan dat hun schepen klaar zijn om vanuit Italië opnieuw de Middellandse Zee op te varen, op zoek naar bootjes in moeilijkheden. Dankzij het mooie weer blijven elke dag bootjes met vluchtelingen en migranten de oversteek maken naar Italië. De overgrote meerderheid van hen wordt gered door schepen van de Italiaanse of Libische kustwacht of door commerciële schepen. In heel dit jaar waren hulporganisaties slechts verantwoordelijk voor 15 procent van het aantal geredde mensen.

Bij die vele overtochten, gebeuren helaas ook veel ongelukken. Bij het Italiaanse eiland Lampedusa kwam vandaag nog een baby van drie weken oud om van de kou op zo'n bootje. Ook gisteren stierf een jonge vrouw door onderkoeling. Sinds 2014 zijn volgens tellingen van de VN al minstens 25.000 migranten en vluchtelingen verdronken in de Middellandse Zee, de overgrote meerderheid op de routes naar Italië.