Drie keer levenslang en een vrijspraak in proces over neerhalen vlucht MH17 

Ruim acht jaar na de fatale crash en dik 2,5 jaar na de start van het monsterproces is onder ruime persbelangstelling een uitspraak gevallen in de rechtszaak over het neerhalen van vlucht MH17 boven Oekraïne. 

De vier verdachten stonden terecht omdat ze verantwoordelijk werden geacht voor de bestelling en het transport van het Russische Boek-raketsysteem van Rusland naar Oekraïne en terug. Volgens de aanklagers hadden ze een "sturende rol" bij de aanvoer, inzet en afvoer van het raketsysteem. 

Drie van de vier verdachten zijn veroordeeld tot levenslang voor moord op de inzittenden van MH17. Samen moeten ze de nabestaanden ook 16 miljoen euro betalen als schadevergoeding.

Het gaat meer bepaald om:

Igor Girkin (Rusland): voormalig medewerker van de Russische inlichtingendiensten en gewezen "minister van Defensie" van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk

Sergej Doebinski (Rusland): rechterhand van Girkin, hoofd van de inlichtingendienst van Donetsk

Leonid Chartsjenko (Oekraïne): bevelhebber van een groep opstandelingen in de regio rond Donetsk, bewaker bij de Boek-installatie waarmee de raket werd afgevuurd

Oleg Poelatov (Rusland), assistent van Doebinski, is vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs

De rechtbank ziet twee van de vier verdachten als medeplegers van het neerhalen van het vliegtuig. Doebinski had volgens de rechtbank een organiserende en sturende rol, Chartsjenko hield zich bezig met het veldwerk. Girkin wordt gezien als  eindverantwoordelijke als minister van Defensie van Donetsk, hoewel niet kon worden vastgesteld dat hij concreet op de hoogte was van de inzet van de Boek-raket. Alle drie krijgen ze levenslang omdat de feiten zo ernstig zijn en zoveel leed hebben veroorzaakt.

Dat de vier verdachten waren aangeklaagd - en drie van hen ook werden veroordeeld - voor moord op alle inzittenden van vlucht MH17 is opmerkelijk. Moord betekent immers dat het met "voorbedachten rade" gebeurde, terwijl ervan wordt uitgegaan dat vlucht MH17 per ongeluk werd neergeschoten. De redenering is evenwel dat er simpelweg geen Russisch wapentuig in Oekraïne mocht zijn, aangezien Rusland in 2014 beweerde dat het geen partij was in het conflict in het oosten van Oekraïne. De vier verdachten werden berecht als burgers, niet als militairen.

De verdachten hebben zich gedurende het hele proces niet in de rechtbank laten zien. Alleen Poelatov liet zich vertegenwoordigen door advocaten. Hij ontkende iedere betrokkenheid. Zijn advocaten vroegen (en kregen) de vrijspraak.

De kans dat de veroordeelden effectief hun straf uitzitten, is zo goed als onbestaande. Zij bevinden zich vermoedelijk in Rusland of door Rusland gecontroleerd gebied, en Rusland levert bijna nooit staatsburgers uit. "Een van hen, Girkin, zou zich in bezet gebied en zelfs aan het front bevinden", zegt VRT-journalist Marijn Trio die het proces volgde in Schiphol. "Maar de kans dat hij daar door de Oekraïense autoriteiten wordt opgepakt, acht ik heel klein." 

De waarde van het proces, in de eerste plaats voor de nabestaanden, zit veel meer in het vaststellen van de feiten en aantonen wie verantwoordelijkheid draagt. "Deze straf kan het leed niet wegnemen, maar de rechtbank hoopt dat duidelijkheid over de schuldvraag enige verlichting kan brengen bij de nabestaanden", sloot rechter Hendrik Steenhuis af.

"Het proces brengt troost, erkenning en ook duidelijkheid over de rol van Rusland, die heel uitvoerig is besproken tijdens dit proces", zegt Marijn Trio. "De rechter zei dat Rusland de volledige controle had over wat er in de rebellenrepubliek Donetsk gebeurde. Er was dagelijks contact tussen Donetsk en Moskou, dat militaire acties mee coördineerde en manschappen en wapentuig stuurde."

Wat betekent deze uitspraak voor het verdere verloop van de oorlog in Oekraïne, die van een conflict in het oosten van het land is geëvolueerd naar een veel grootschaligere oorlog? De Oekraïense president Volodimir Zelenski heeft de uitspraak van de Nederlandse rechtbank onmiddellijk toegejuicht als een aanmoediging om meer oorlogsmisdaden te onderzoeken. "Een belangrijke beslissing", reageert hij op Twitter. "Bestraffing voor alle wreedheden van de Russische Federatie toen en nu is onvermijdelijk."

"Dit proces toont enerzijds dat het heel moeilijk is om mensen te berechten voor oorlogsmisdaden. De veroordeelden waren hier dan ook niet aanwezig", zegt Marijn Trio. "Maar anderzijds toont het ook wel dat mensen die in een oorlog misdaden begaan wel degelijk ooit ter verantwoording kunnen worden geroepen. En dat is iets wat we de komende jaren wellicht nog heel vaak gaan zien."

Tegen de uitspraak kan binnen de 14 dagen beroep worden aangetekend. Van de uitspraak zal morgen een vertaling in het Engels en Russisch online verschijnen. 

Met de uitspraak komt een einde aan het MH17-proces. Maar niet aan het onderzoek naar de crash van MH17, want dat gaat nog altijd voort. Naar verwachting zullen de onderzoekers komende winter laten weten of er nog meer vervolgingen komen. Er zijn immers nog veel vragen, zegt ook Jan Balliauw, die de laatste procesdag volgde in Schiphol. "Wie heeft op de knop geduwd? En wie was uiteindelijk politiek verantwoordelijk? En dan kijken we natuurlijk in de richting van het Kremlin."