Turkije komt mogelijk weg met offensief in Syrië, maar zet relaties met vriend en vijand op scherp

“Dit is nog maar het begin”, zo waarschuwde Erdogan woensdag na een dagenlange reeks van luchtaanvallen op Koerdische doelen in het noorden van Syrië en Irak. Volgens Turkije zijn zeker 184 militanten gedood, maar volgens de Koerden zijn er ook tientallen burgerdoden zijn gevallen. “Onze wens om de grens met Syrië te beveiligen tegen terreur en een veiligheidszone in te stellen, is sterker dan ooit tevoren”, zo zei Erdogan woensdag tegen het Turkse parlement. “We zullen doorgaan met luchtaanvallen en de terroristen ook op land keihard neerslaan; op elk moment dat ons goeddunkt.”

Grootschalige geweldescalatie

Met de dreigende invasie zet Turkije de relaties met vriend en vijand in de regio op scherp. Sinds 2016 is het Turkse leger al drie keer het noorden van Syrië binnengevallen om een ruim 300 kilometer lange “bufferzone” – tegen Koerdische terreur – langs de grens te bemachtigen. Zowel Rusland als de Verenigde Staten die in Syrië samen met de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), grotendeels bestaand uit de Syrisch-Koerdische militie YPG, strijden tegen Islamitische Staat, veroordelen de aanvallen deze week in harde bewoordingen en waarschuwen voor “grootschalige geweldescalatie” en “destabilisatie” van de regio.

Toch gokt Turkije er mogelijk op dat “de soep niet zo heet wordt gegeten als hij wordt opgediend”, zegt Midden-Oosten-expert Erwin van Veen, van het onafhankelijke onderzoeksinstituut Clingendael. Rusland, bondgenoot van de Syrische president Assad, heeft zijn handen vol aan de oorlog in Oekraïne en heeft Turkije nodig als partner, onder meer om de graandeal te kunnen uitvoeren. De VS willen Zweden en Finland graag laten toetreden tot de Navo, en hebben daarvoor de steun van Turkije nodig. Ook van Iran, bondgenoot van Syrië en invloedrijk in buurland Irak, hoeft Turkije even niets te vrezen: het regime heeft de handen vol aan de binnenlandse protesten.

Legitimatie van de invasie

De timing voor het Turkse offensief lijkt dus goed uitgekiend. President Erdogan, die volgend jaar juni hoopt te worden herkozen als “sterke” leider, gokt erop dat andere landen hun bezwaren zullen inslikken. Omdat ze of met andere dingen bezig zijn, of omdat andere belangen zwaarder wegen. “Mogelijk heeft Turkije achter de schermen zelfs al lang afspraken gemaakt met Rusland en de VS over de inname van een beperkt stuk grondgebied”, zegt Van Veen.

Aanleiding voor het Turkse offensief is de bomaanslag in het centrum van Istanbul eerder deze maand, waarbij zes doden en tientallen gewonden vielen. Hoewel niemand de aanslag heeft opgeëist, heeft Erdogan onmiddellijk de beschuldigende vinger uitgestoken naar de YPG. Die beschouwt hij als verlengstuk van de Turks-Koerdische onafhankelijkheidspartij PKK. Zondag vielen de eerste raketten neer op YPG-doelen, waarna de verwachte tegenaanvallen van de YPG volgden. Die legitimeren Turkije nu, naar eigen zeggen, om over te gaan tot een invasie over land.

De terreuraanslag in Istanbul lijkt zo door Turkije te worden aangegrepen om om de Syrisch Koerdische militie YPG verder te verzwakken en de gedroomde “bufferzone” af te maken langs de grens in Syrië. Turkije heeft al ruim 300 kilometer langs de zuidgrens in handen. Maar nu lijkt het dat Turkije met luchtaanvallen rond onder meer de stad Kobani, ook de ontbrekende grensgebieden in handen wil krijgen. Turkije wil de grenszone in Syrië ook gebruiken om Syrische vluchtelingen naar terug te kunnen sturen; in Turkije ontstaat steeds meer weerstand tegen de vluchtelingen.

Bondgenoten

Bij de laatste Turkse poging tot annexatie in 2019 greep Rusland in op verzoek van de Syrisch Koerdische YPG. Ook bij de Amerikanen stuit de Turkse expansiedrift op weerstand omdat de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) hun bondgenoot waren, en nog zijn, in de strijd tegen Islamitische Staat (IS). De SDF zijn nog steeds verantwoordelijk voor de bewaking van ruim 10 duizend gevangengenomen IS-strijders, zoals in het beruchte Al-Hol waar ook Nederlandse IS-vrouwen en hun kinderen zijn opgesloten.

Gesteund door de Amerikanen waarschuwt de SDF voor de gevolgen als de Koerdische strijdkrachten worden aangewend in de verdediging tegen Turkije. Het Pentagon veroordeelde de Turkse luchtaanvallen deze week ten sterkste en zei dat verdere escalatie “jaren van vooruitgang in de strijd tegen IS in gevaar brengt”.

Ook zijn de VS bevreesd voor de veiligheid van de circa negenhonderd militairen die in de regio zijn gestationeerd. Een van de aanvallen zou hebben plaatsgevonden vlak bij een Amerikaanse basis. Bij die aanvallen woensdag zouden ook olie-installaties onder vuur zijn genomen bij Kamishli en Rumeilan, vlak bij de Iraakse grens. Daarmee zou Turkije zich steeds dieper op Syrisch grondgebied begeven.