Als Rusland later op deze episode terugkijkt, zal het beseffen: dit is het moment dat we Oekraïne verloren

De steun voor de invasie van Oekraïne bij de Russische bevolking blijft groot. Door de mobilisatie is de populariteit van het Russische regime wel een beetje gedaald, maar een ruime meerderheid blijft de invasie steunen. Veel jonge mannen zijn gevlucht voor de verplichte legerdienst, maar eerder omdat ze hun leven niet willen verliezen in deze uitzichtloze slachtpartij dan uit verzet tegen de oorlog. Er is schaars protest tegen de chaotische mobilisatie, de gebrekkige uitrusting en training van de gemobiliseerde soldaten en de corruptie in het leger, maar nauwelijks tegen de invasie zelf.

In onze ogen is dit in eerste instantie moeilijk te begrijpen omdat Rusland er nu duidelijk voor gekozen heeft om Oekraïne in de mate van het mogelijke te vernietigen. Vergeet het doorzichtige excuus dat Rusland Oekraïne zou bevrijden van de fascisten en dus door de bevolking verwelkomd zou worden. Rusland is nu druk in de weer met het zo grondig mogelijk vernielen van Oekraïense civiele infrastructuur en het aanvallen van burgerdoelen, en dit wordt ook door de Russische staatspropaganda trots rondgebazuind. En dan zwijgen we nog over de talloze burgers die verdwijnen in door Russen bezet gebied.

Hoe kan het dan dat de Russische bevolking, die dikwijls nauw verwant is aan de Oekraïense, deze agressie in zulke grote mate blijft steunen? Miljoenen Russen hebben aanverwanten in Oekraïne. Grootouders, ooms of tantes, neven of nichten, broers of zussen, kinderen. Vele Russen hebben vrienden in Oekraïne of hebben daar goede herinneringen. Waarom wijzen dan zo weinig Russen de bloedige invasie af? Is het alleen te wijten aan de hysterische oorlogspropaganda en de genadeloze repressie waarin ze dagelijks ondergedompeld worden? Of is er ook iets fundamentelers aan de hand?

Revanchisme

Een van de eerder grimmige verklaringen voor deze oorlog is de uitzonderlijk hoge mate van rancuneus nationalisme bij de Russische bevolking. Nationalisme bestaat in verschillende smaken en kleuren. Uit decennialang enquêteonderzoek blijkt dat Rusland erg hoog scoort op een donkere variant van nationalisme: als je respondenten vraagt of zij hun land zouden steunen, zelfs als ze weten dat hun land fout zit, dan is in geen enkel land de steun zo hoog als in Rusland. Dat is volgens de resultaten al het geval vanaf het begin van de metingen, een goede dertig jaar geleden ten tijde van de val van de Sovjet-Unie.

Hoewel het rancuneus nationalisme dus in belangrijke mate werd geërfd van de Sovjet-Unie, werd deze eigenschap ook door het Poetinregime doelbewust aangewakkerd tot een wijdverspreid gevoel van revanchisme. Te pas en te onpas worden Russen herinnerd aan het roemrijke verleden van de Sovjet-Unie, en met name de overwinning op de nazi’s in de Grote Vaderlandse Oorlog (Tweede Wereldoorlog). Die herinnering is van cruciaal belang voor de Russische identiteit en wordt elk jaar herdacht op de dag van de overwinning, dé nationale feestdag die elk jaar met veel militair vertoon wordt gevierd.

Imperiumfantoompijn

Maar er wordt vooral keer op keer gewezen naar de vernederingen die Rusland zich moest laten welgevallen tijdens de moeilijke – en nu definitief gefaalde – overgang van plan naar markt en van dictatuur naar democratie. De mentale littekens van de verscheurende sociaal-economische chaos die Rusland onderging in de jaren 90 van de vorige eeuw worden bij elke verkiezing met geraffineerde communicatie opengereten tot een rauwe wonde om de rancune tegen het Westen te voeden. Daardoor lijdt Rusland na dertig jaar nog steeds onder onverwerkt verlies en bijhorende imperiumfantoompijn.

Poetin wil het herstel van Rusland als groot regionaal en wereldwijd imperium. Daarin past alleen een ondergeschikt en volgzaam Oekraïne. De mogelijkheid van een vrij, onafhankelijk en bloeiend Oekraïne ondergraaft dit basisidee en dus het bestaan van het Russische regime zelf. Het zou te veel Russen op ideeën kunnen brengen. En daarom probeert Rusland Oekraïne nu tevergeefs tot totale onderwerping te bombarderen. Als Rusland later op deze episode terugkijkt, zal het beseffen: dit is het moment dat we Oekraïne verloren, dit is het moment waarop het idee van het Russische imperium definitief stierf.

Hoe anders had het kunnen zijn. Beeld je in wat er had kunnen gebeuren als Rusland relaties had opgebouwd met zijn buurlanden op basis van echte gemeenschappelijke belangen en waarden, in plaats van pure macht, dwang en geweld. Beeld je in dat er was ingezet op verwerking van het verleden en opbouwen van een nieuwe natie met een open blik op de toekomst, in plaats van het doelbewust aanwakkeren van het rancuneus nationalisme dat blijft hangen in een ver verleden. De maatschappelijke kosten van foute keuzes zijn niet meer te overzien. Poetin en zijn FSB-regime sturen Rusland dertig jaar terug in de tijd uit nostalgie naar een verleden dat alleen in hun verbeelding heeft bestaan.