“Gehuwde mannen zullen weldra tot priester gewijd worden. Als Rome daartoe niet de toestemming verleent, zal het spontaan gebeuren!” Het was een opmerkelijke uitspraak van bisschop Johan Bonny tijdens een bezoek aan een woon-zorgcentrum in ’s Gravenwezel het voorbije weekend.

De uitspraak roept beelden op van kerkelijke ongehoorzaamheid, zoals de zeven vrouwen die zich in 2002 op een cruiseschip op de Donau tot priester lieten wijden door een Latijns-Amerikaanse bisschop. “Die zaak leidde toen tot grote beroering in het Vaticaan”, zegt Hildegard Warnink, decaan van de faculteit Kerkelijk Recht aan de KU Leuven. “Rome was zo verbolgen dat het zelfs het kerkelijk strafrecht aanpaste. Sindsdien staat daar de hoogste straf op: excommunicatie. Niet alleen voor de vrouwen, ook voor de bisschop zelf.”

Een dag later stelt bisschop Bonny dat hij zeker niet iets soortgelijks bedoelde. “Mijn uitspraak was geen officiële beleidsverklaring, ze viel in een open gesprek met een oudere inwoner van het bejaardentehuis die me zeer gemotiveerde en intelligente vragen stelde over de toekomst van de kerk, onder andere over het celibaat. In zo’n gesprek wil ik niet rond de pot draaien, maar eerlijk antwoorden.”

Wel toegelaten in Oost-Europa en India

De bisschop van Antwerpen is samen met zijn Belgische collega’s twee weken geleden in Rome door de paus ontvangen. Twee uur lang hebben ze met Franciscus kunnen praten. Ook over het verplichte celibaat. “We hebben gemerkt dat de paus het thema niet uit de weg gaat. Integendeel, het is bespreekbaar geworden en wij hebben het gevoel dat er iets te gebeuren staat.”

Het thema is nooit helemaal weggeweest, zegt professor Warnink. “In de jaren zestig en zeventig woedde de discussie ook al volop. Ik herinner me nog dat er onderpastoors gewijd werden in Sint-Paulus, mijn parochie in Deurne-Noord, in de volle overtuiging dat ze een paar maanden later zouden kunnen trouwen. Zo dicht stond de kerk er toen bij, maar het gebeurde uiteindelijk niet. Men zegt dat paus Paulus VI de bedoeling had om het verplichte celibaat af te schaffen, maar hij wilde niet de geschiedenis ingaan als de man die dat op zijn geweten had.”

Nochtans zijn er nu al gehuwde katholieke priesters. Protestantse dominees of Anglicaanse priesters die zich bekeren tot de katholieke kerk en tot priester gewijd worden, moeten hun huwelijken niet opgeven. En in de oosterse katholieke kerken die onder het gezag van de paus vallen (voornamelijk in Oost-Europa, het Midden-Oosten, Noord-Oost-Afrika en India) zijn gehuwde priesters wél al eeuwenlang toegelaten. “In ons bisdom hebben we vijf gehuwde priesters: een Wit-Rus, twee Oekraïners en twee Chaldeeuwse priesters”, zegt bisschop Bonny. “En natuurlijk krijg ik soms vragen van andere priesters: ‘Waarom mogen zij dat wel en wij niet?’”

Gevangen tussen twee werelden

In 2019 was er een bisschoppensynode over de kerk in het Amazonegebied. Toen kwam verrassend uit de bus dat de gehuwde priesters wél moesten kunnen, omdat de kerk anders geen toekomst meer zou hebben in die regio. Maar een jaar later was er in de pauselijke encycliek Querida Amazonia geen sprake meer van. Paus Franciscus bleef vasthouden aan het celibaat. “Dat is volgens mij gebeurd onder druk van de Afrikaanse, Aziatische en Oost-Europese bisschoppen”, zegt Johan Bonny nu. “Daar denken ze volledig anders over het onderwerp dan in het Westen.”

Dat kan decaan Warnink beamen. “In onze faculteit in Leuven studeren ook veel buitenlandse studenten, uit vijf continenten. Na Querida Amazonia hield ik bij hen een kleine enquête. Slechts één student op de vijftig sprak zich toen uit vóór het afschaffen van het verplichte celibaat. Bij onze Belgische studenten was dat beeld volledig omgekeerd.”

Bisschop Bonny heeft vertrouwen dat het verplichte celibaat in de nabije toekomst wél kan sneuvelen. Alleszins toch in de westerse katholieke kerk. “Er zijn gesprekken om de bevoegdheid voor die beslissing op een ander niveau te brengen. De paus zit gevangen tussen twee werelden. Je kunt hem niet vragen om ‘ja’ of ‘nee’ te zeggen. Hij kan nooit goed doen. Daarom pleiten wij ervoor om de bevoegdheid om het verplichte celibaat af te schaffen bij de bisschoppenconferenties te leggen, zodat zij land per land, of regio per regio, kunnen beslissen wat voor hen noodzakelijk is om mensen bij de kerk te houden. Alleen dan kunnen we uit deze impasse geraken. En de paus staat daar wel degelijk voor open.”