Gaat het celibaat op de helling? ‘Paus Franciscus is bang om voor een schisma te zorgen binnen de kerk’

“Gehuwde mannen zullen weldra tot priester gewijd worden. Als Rome daartoe niet de toestemming verleent, zal het spontaan gebeuren”, liet bisschop Johan Bonny afgelopen weekend tijdens een bezoek aan een woon-zorgcentrum in ’s Gravenwezel optekenen. “Mijn uitspraak was geen officiële beleidsverklaring, ze viel in een open gesprek met een oudere inwoner van het bejaardentehuis”, verduidelijkte Bonny dinsdag in Gazet van Antwerpen.

Zijn uitspraken van afgelopen weekend komen niet geheel onverwacht. Bonny staat bekend als een van de meest progressieve bisschoppen in België en zelfs in Europa. Al in 2014 schreef hij een brief aan het Vaticaan waarin hij pleitte voor een meer eigentijdse houding van de katholieke kerk inzake homoseksualiteit, echtscheiding en ongehuwd samenwonen. En vorig jaar besliste hij ook om huwelijken tussen koppels van hetzelfde geslacht te zegenen, samen met de andere Vlaamse bisschoppen.

Hij is samen met zijn Belgische collega’s twee weken geleden in Rome door de paus ontvangen. Twee uur lang hebben ze met Franciscus kunnen praten. “We hebben gemerkt dat de paus het thema niet uit de weg gaat. Integendeel, het is bespreekbaar geworden en wij hebben het gevoel dat er iets te gebeuren staat”, klonk het optimistisch.

Getrouwde pausen

Staan we op het punt dat de katholieke kerk het celibaat definitief overboord gooit? Enig voorbehoud lijkt toch aangewezen. In 2019 bepleitten de Duitse bisschoppen al eens bij paus Franciscus de afschaffing ervan. Zij deden dat naar aanleiding van een groot onderzoek naar seksueel misbruik in de Duitse katholieke kerk, waarbij 3.677 gevallen van seksueel misbruik van kinderen door geestelijken aan de oppervlakte kwamen. Er werd toen ook gewezen naar het celibaat als een van de redenen voor de mistoestanden. De aartsbisschop van München, Reinhard Marx, pleitte er begin dit jaar nog eens voor: “Zoals de dingen er nu voor staan, kan het niet verder. Voor sommige priesters is het beter als ze getrouwd zouden kunnen zijn. Niet alleen omwille van seksuele redenen, maar ook omdat het beter is voor hun leven dat ze niet meer zo eenzaam zouden zijn.”

Ook vanuit het Amazonegebied kwam drie jaar geleden al de expliciete vraag om het priesterschap open te stellen voor getrouwde mannen. Hier lag er een praktische reden aan de basis: er zijn veel te weinig kandidaten om priester te worden. Door de enorme afstanden is het in die gebieden veel moeilijker voor priesters om verschillende parochies te bedienen.

De paus leek er wel oren naar te hebben, maar op het laatste nippertje besliste hij om geen uitzondering toe te staan. Zoals wel vaker in dit soort ethische kwesties werd de naar pauselijke normen eerder progressieve Franciscus enorm tegengewerkt door een sterke conservatieve lobby in het Vaticaan. Heel uitzonderlijk zou zelfs die andere nog levende paus, de 92-jarige Benedictus die nog altijd in Vaticaanstad woont, zich in deze discussie mengen als vurig pleitbezorger van het behoud van het celibaat. Hij had nochtans beloofd hij na zijn pensioen in 2013 “verborgen zou blijven voor de wereld”.

Het celibaat is niet in steen gehouwen, er bestaan nu zelfs al enkele uitzonderingen. Zo kunnen getrouwde bekeerlingen uit de Anglicaanse en Russisch-orthodoxe kerk toch priester worden. Het is geen dogma binnen de katholieke kerk, integendeel: in de eerste eeuwen van de katholieke kerk waren er getrouwde priesters en zelfs pausen. De traditie van het celibaat werd in de middeleeuwen ingevoerd omwille van een weinig spirituele reden. Door priesters te verbieden om in het huwelijk te treden, zou hun erfenis binnen de kerk blijven en niet verdeeld worden onder de erfgenamen. Zo werd de katholieke kerk steeds rijker.

Schrik voor schisma

Paus Franciscus staat bekend om zijn eerder progressieve aanpak, maar ook hij wil voorlopig zijn vingers niet aan de afschaffing van het celibaat verbranden. Integendeel, bijna drie jaar geleden zei hij nog dat het celibaat “een geschenk was voor de kerk”, maar dat een priester wel “gezonde vriendschappen nodig heeft”. Volgens waarnemers binnen het Vaticaan lijkt het er dan ook op dat Franciscus deze en andere heikele kwesties wil doorschuiven naar de volgende paus. “Hij heeft schrik om voor een schisma te zorgen binnen de katholieke kerk”, aldus Vaticaan-watcher Marco Politi in de Washington Post.

De discussies over de afschaffing van het celibaat lijken in het Westen dan wel beslecht, maar in Afrika en Zuid-Amerika blijkt er nog heel veel steun te zijn. Ook andere conservatieve tradities worden daar nog meer gerespecteerd. En het is net in die streken dat de katholieke kerk momenteel het sterkst staat en de grootste groei kent.

Als er al een schisma zal opduiken binnen de katholieke kerk, dan zal het eerder van de West-Europese bisschoppen komen. Maar zover lijken ze het – zelfs in Duitsland – toch niet te willen drijven. “Er zal geen revolutie komen”, aldus Matthias Kopp, de woordvoerder van de Duitse Bisschoppenconferentie, aan CNN. “Maar we moeten iets doen om het vertrouwen van de mensen in de kerk te herstellen. We moeten antwoorden geven.” Dat antwoord lijkt op korte termijn geen afschaffing van het celibaat zijn.