Europa kiest voor industrieel nationalisme: te afhankelijk voor grondstoffen

De EU is in grote mate afhankelijk van andere landen voor kritieke metalen. De toevoer van die metalen is daardoor onderhevig aan geopolitieke verschuivingen. De oorlog in Oekraïne heeft die grote afhankelijkheid nogmaals blootgelegd. Na de Russische inval moest de EU haar gas elders zoeken, wat tot grote tekorten heeft geleid. Daarom stelt de Europese Commissie nu de Net-Zero Industry Act voor. Het plan is een stap in de richting van een klimaatneutrale industrie. "Maar het is ook een antwoord op de Amerikaanse Inflation Reduction Act", zegt René Kleijn in "De ochtend" op Radio 1. 

"We hebben eigenlijk veel grondstoffen in Europa", verzekert hoogleraar René Kleijn de luisteraar van Radio 1. Daar is de laatste jaren weinig gebruik van gemaakt. Het was voor de EU namelijk goedkoper om die kritieke metalen te importeren uit andere landen in plaats van ze zelf te ontginnen. 

De EU lag een lange tijd niet wakker van die afhankelijkheid. Maar de coronapandemie en de inval van Rusland in Oekraïne hebben daar verandering in gebracht. "De Europese landen hebben meer nood aan strategische autonomie", zegt Kleijn. Ze zijn dus massaal op zoek naar grondstoffen in eigen bodem. Zo heeft Duitsland een budget van 4 miljard euro vrijgemaakt om zijn natuurlijke grondstoffen in kaart te brengen.

Jaren geleden zijn de mijnen gesloten uit milieuoverwegingen en door de slechte werkomstandigheden. Toch pleit de EU in dit plan voor de heropening van de mijnen. "Daar is veel tumult over", vertelt Kleijn. Het is daarnaast zeer moeilijk om in Europese landen een vergunning voor het openen van een mijn te verkrijgen. "Normaal zit er 10 tot 15 jaar tussen het vinden van grondstoffen en het ontginnen van die grondstoffen." De EU wil dit op een periode van 7 jaar doen, om de klimaatdoelen van 2030 te halen. "Dat is niet erg realistisch."

Ook vanuit de groene bewegingen klinkt kritiek op de Net-Zero Industry Act. Mijnen zijn erg schadelijk voor het milieu. Kleijn plaatst daar een kanttekening bij: "Op termijn zullen er juist minder mijnen zijn door de energietransitie". Door die transitie zal Europa minder kolen en gas gebruiken. Die mijnen zullen sluiten. Dus in eerste instantie komen er nieuwe bij, voor het ontginnen van aardmetalen, maar tegelijkertijd gaan er ook weg. Bovendien kunnen metalen worden gerecycleerd en kolen niet. Het is dus een kwestie van door de zure appel heen te bijten. 

De EU is zich ervan bewust dat ze nooit zelfvoorzienend zal zijn. De andere 90 procent zal de EU dus bij bevriende landen halen. Landen als Australië en Canada zijn rijk aan grondstoffen en ze zijn ook "gelijkgestemde landen", aldus het plan. 

De Verenigde Staten (VS) hebben vorig jaar de intussen beruchte Inflation Reduction Act aangenomen. Daarmee maakte de Amerikaanse regering 369 miljard dollar vrij voor de groene economie en technologie. In Europa stuitte het plan op verzet. Volgens de EU dreigde het Amerikaanse investeringsplan het internationale gelijke speelveld te verstoren. Het risico bestaat namelijk dat Europese bedrijven zich in de VS gaan vestigen om beroep te kunnen doen op de belastingvoordelen en subsidies. 

Intussen is dat deels realiteit geworden: automerken Tesla en Volkswagen hebben hun plannen om een batterijfabriek in Europa te bouwen, afgeblazen. De bedrijven zullen een fabriek in de VS bouwen.  

"Met dit plan wil de EU Europese bedrijven hier houden." Met de nieuwe regelgeving zullen vergunningen sneller worden uitgedeeld aan groene bedrijven en krijgen ze meer subsidies. Dat allemaal moet de Europese bedrijven verleiden om de oversteek naar Amerika niet te maken.