Oude bekenden ontmoeten elkaar straks in Peking: ‘Destijds waren Brazilië en China opkomende economieën. Nu is China een supermacht’

Nadat een longontsteking Lula er eind maart van weerhouden had af te reizen naar China, vloog de Braziliaanse president deze week alsnog naar het Aziatische land. Vrijdag treft hij Xi in Peking. Naast economische belangen staat wereldpolitiek hoog op de agenda van het vierdaagse bezoek. De Braziliaanse en Chinese president zien een ‘multipolaire’ wereld voor zich, waarin de VS nog slechts een van meerdere grootmachten is. Net als Xi hoopt Lula de rol van bemiddelaar te kunnen spelen in de Russische oorlog tegen Oekraïne.

Geen andere reis illustreert zo duidelijk Lula’s diplomatieke ambities als deze trip naar Peking. De Braziliaanse president wil zich internationaal opnieuw profileren als ‘de eerste van de laatsten’, stelt de Braziliaanse politicoloog Camilla Geraldello van de Universiteit van São Paulo. “Als leider van ontwikkelende landen.” Zijn horkerige rechtse voorganger Jair Bolsonaro had na vier jaar amper buitenlandse vrienden over. Lula keert terug als “pragmaticus die met iedereen om tafel gaat”, volgens Geraldello.

Klimaatredder

“Brazilië is terug”, zei Lula toen hij eind vorig jaar na zijn verkiezingswinst de klimaattop in Egypte bezocht. Maar de wereld is drastisch veranderd sinds zijn vorige presidentschap tussen 2003 en 2011. Simpelweg verdergaan waar hij was gebleven, is onmogelijk, zegt onderzoeker Guilherme Casarões van het Braziliaanse Centrum voor Internationale Betrekkingen. “De huidige wereld is vijandiger en complexer.”

De vorige keer dat Luiz Inácio Lula da Silva (77) en Xi Jinping (69) elkaar ontmoetten, bevond de Braziliaan zich op de piek van zijn macht. Het was begin 2009, Lula was halverwege zijn tweede termijn, de Braziliaanse economie liep (nog) gesmeerd en meer dan 80 procent van de bevolking steunde zijn regering. Xi’s opmars moest nog beginnen. Hij bezocht Brazilië als vicepresident.

Brazilië en China vonden elkaar met Rusland en India in het trotse BRIC-genootschap van opkomende economieën (later, met Zuid-Afrika, BRICS). Vladimir Poetin zetelde al in het Kremlin. Terwijl Xi en Poetin sindsdien enkel machtiger werden, viel Lula in eigen land van zijn voetstuk. Na zijn recente comeback moet hij zich internationaal opnieuw verhouden tot grootmachten die lijnrecht tegenover elkaar staan.

Allemansvriend

Daarbij heeft de ervaren politicus een voordeel: schipperen is een van zijn grootste kwaliteiten. Zoals hij in eigen land allianties sloot met alle politieke kleuren, zo opportunistisch beweegt hij zich in het buitenland. Casarões: “Brazilië vindt het geen probleem om relaties aan te gaan met autoritaire staten.” Lula hoopt te balanceren tussen west en oost: als democratieredder in de VS, als klimaatheld in Europa, hechte handelspartner in China en vredesduif in Rusland en Oekraïne.

Die vele petten draagt hij vaak tegelijkertijd. Zo staat groene energie hoog op de agenda van het Chinese bezoek, een thema waar beide landen goede sier mee kunnen maken (ondanks omvangrijke plannen om nieuwe reserves fossiele brandstoffen te ontginnen). En in China wil Lula zich opnieuw opwerpen als neutrale conflictbemiddelaar in de Oekraïne-oorlog in een poging meer niet-westerse landen te verenigen achter een vredesinitiatief.

Zo’n balanceeract is anno 2023 een stuk moeilijker, zegt politicoloog Casarões. “Destijds waren Brazilië en China opkomende economieën in een wereld die werd gedomineerd door de VS. Nu is China een supermacht.” Aan het eind van Lula’s eerste presidentschap evenaarde China de VS als handelspartner van Brazilië. Inmiddels is de Chinees-Braziliaanse handel twee keer zo groot als die tussen Brazilië en de VS. Vorig jaar deden de landen voor een recordbedrag van 140 miljard euro zaken.

Soja, ijzererts en olie

“Brazilië dreigt nog afhankelijker te worden van China”, waarschuwt de onderzoeker. Het Zuid-Amerikaanse land exporteert enorme hoeveelheden soja, ijzererts en olie naar China. China verscheept consumentengoederen naar Brazilië (heel veel elektronica) en investeert in Braziliaanse infrastructuur, telecommunicatie, de auto-industrie, de energiesector, land- en mijnbouw en oliewinning.

Als vredesduif geeft de wetenschapper Lula weinig kans. “De wereld is niet geïnteresseerd in nog een land dat zich met deze oorlog bemoeit.” Ook politicoloog Geraldello ziet ‘Oekraïne’ als het risicovolste agendapunt. “Een sterke alliantie tussen China en Rusland kan een probleem zijn voor de Braziliaanse relatie met de VS en Europa.” Lula deed in verkiezingstijd al westerse wenkbrauwen fronsen toen hij de VS en de EU mede de schuld gaf van de Russische invasie. Sinds zijn aantreden heeft hij die stelling niet meer herhaald.