Waarom de dood van terrorist Ted - de Unabomber - Kaczynski nog altijd een gevoelige snaar raakt

Het is 3 april 1996. De FBI heeft al dagenlang een afgelegen houten hut in het vizier in de bossen van Lincoln, een dorpje in de Amerikaanse staat Montana. In die hut woont volgens hun informatie ene Theodore John - kortweg Ted - Kaczynski. Hij is de man naar wie op dat moment geloofwaardige aanwijzingen leiden in het onderzoek naar de Unabomber, een bizarre kruising tussen een terrorist en een seriemoordenaar die tussen 1978 en 1995 16 bomaanslagen heeft gepleegd en daarbij 3 mensen heeft gedood en 23 anderen verwond.

Omdat de hut de agenten geen inkijk geeft - de twee kleine raampjes zitten te hoog - gebruiken ze uiteindelijk een list om Kaczynski buiten te lokken: een van hen roept dat een ranger hulp nodig heeft. De magere en onverzorgde man die vervolgens de deur opent, wordt onmiddellijk vastgegrepen en ingerekend.

In de hut vinden onderzoekers een stortvloed aan bewijsmateriaal: componenten om bommen te maken, 40.000 handgeschreven dagboekpagina's met bomexperimenten en beschrijvingen van aanslagen en zelfs 1 afgewerkt explosief dat op scherp staat. Het is duidelijk: de Unabomber is, na bijna 20 jaren van angst en terreur, gevat.

Dat dat zoveel tijd en moeite kostte voor de FBI, had alles te maken met de aparte levensstijl en methodes van Kaczynski. Hij leeft dan al sinds 1971 eenzaam in die hut in Montana. Hij spreekt er met niemand over zijn plannen en daden en zijn doelwitten kiest hij willekeurig.

Niet dat hij zich altijd al van de maatschappij had afgekeerd. Wel is al op jonge leeftijd duidelijk dat zijn enorme intelligentie - volgens een test klokte hij als kind al af op een IQ van 167 - zijn sociaal leven bemoeilijkt. Een voormalige klasgenoot omschreef hem na zijn arrestatie als iemand die "niet echt gezien werd als persoon, wel als een wandelend brein". 

Kaczynski kan probleemloos leerjaren overslaan, studeert af op zijn 15e en trekt vervolgens naar Harvard en later de universiteit van Michigan om er wiskunde te studeren, met succes uiteraard. Uiteindelijk wordt hij in 1967 aangenomen als assistent-professor aan de universiteit van Berkeley. Hij staat er te boek als een ongemakkelijke docent die gewoon voorleest uit het handboek en die nooit vragen beantwoordt.

Het lijkt alsof Kaczynski vertrokken is voor een mooie academische carrière. Maar amper twee jaar later, hij is dan 27, gooit hij plots alles om en neemt ontslag. Eerst gaat hij weer thuis wonen, om vervolgens te verhuizen naar de afgelegen hut in Montana. Zijn oorspronkelijke plan: een eenvoudig leven in de natuur, boeken lezen, zelfbedruipend zijn.

Maar niet veel later, in 1978 en 1979, beginnen de eerste aanslagen met bompakketten. Twee vinden er plaats op universiteiten - twee mensen raken daarbij gewond - één op een vlucht van Chicago naar Washington D.C. Het vliegtuig kan veilig landen, maar verschillende patiënten moeten verzorgd worden nadat ze rook hebben ingeademd. Het is uit die periode dat de naam "Unabom" stamt: een verwijzing van de FBI naar de "UNiversity and Airline BOMbing"-gevallen. 

De aanslagen zullen 17 jaar lang blijven komen, soms tot 4 per jaar. In een periode waarin de Bende van Nijvel terreur zaait in ons land, is het de Unabomber die de VS in de ban houdt. Het FBI-onderzoeksteam dat daarvoor wordt opgericht, zal doorheen de jaren alleen maar groeien. Uiteindelijk zullen er 150 onderzoekers voltijds speuren naar de Unabomber. 

Die zullen tot de arrestatie in 1996 alle mogelijke forensische onderzoeken doen naar bomcomponenten en de levens van en banden tussen slachtoffers uitpluizen. Met weinig resultaat: Kaczynski is er al die jaren bijzonder bedreven in om geen bruikbaar bewijsmateriaal achter te laten. Logische linken tussen slachtoffers zijn er niet.

Om meer te weten te komen over het waarom van de aanslagen - en tegelijk over hoe het komt dat Kaczynski in het vizier komt van de FBI - moeten we doorspoelen naar 1995. Op een paar maanden tijd zijn twee mensen om het leven gekomen door bompakketten van de Unabomber. Kaczynski stuurt daarop brieven naar krantenredacties met de vraag om zijn essay "Industrial Society and Its Future" van zowat 35.000 woorden letterlijk af te drukken. Als tegenprestatie zal hij dan "afstand nemen van terrorisme".

In het essay trekt Kaczynski van leer tegen de impact en risico's van technologie op de maatschappij en roept op om terug te keren naar een primitieve levensstijl. De schuld voor veel problemen steekt hij ook op linkse politiek ("leftism"), die volgens hem "niet consistent is met wilde natuur, menselijke vrijheid en met het uitroeien van moderne technologie".  

Hoe ernstig hij die hang naar het primitieve neemt, beschrijft Kaczynski later in een interview na zijn arrestatie. Daarin vertelt hij dat hij razend was geworden toen hij ontdekte dat men doorheen een van zijn favoriete stukjes natuur in Montana een weg had aangelegd. "Vanaf dan besliste ik dat ik het systeem wilde terugpakken."

In het essay worden de bomaanslagen dan ook beschouwd als een manier om "de boodschap tot bij het grote publiek te brengen met de kans om een blijvende indruk na te laten".

Het essay wordt, op vraag van de Amerikaanse autoriteiten, in september 1995 in een bijlage van 8 pagina's bij de Washington Post gedrukt. Dat dat heel wat discussie teweegbrengt - is het wel moreel verantwoord een manuscript van een terrorist te verspreiden? - is een understatement. Maar achteraf gezien, heeft die demarche het hele onderzoek wel in een stroomversnelling gebracht.

Want bij de FBI komen vanaf dan tienduizenden tips binnen over mogelijke verdachten. Een ervan springt erbovenuit: die van David Kaczynski, Teds broer. Hij legt ettelijke brieven en documenten van zijn broer op tafel die exact dezelfde gedachtegang als die in het essay tentoonspreiden. Linguïstische analyses concluderen dat de auteur van het manifest en die van de brieven bijna zeker dezelfde moet zijn.

Ook het profiel van de Unabomber dat de FBI doorheen de jaren heeft opgesteld, lijkt te kloppen bij Ted Kaczynski: iemand met een mogelijk wetenschappelijke achtergrond die opgegroeid is in Chicago en later in de buurt van Salt Lake City en San Francisco heeft gewoond. 

Het enige dat dan nog nodig is, is bevestiging via een huiszoeking van Kaczynski's hut. En zo zijn we terug bij het begin van dit verhaal: 3 april 1996. Die dag kunnen de onderzoekers de boeken definitief dicht doen voor de Unabomber.

Ted Kaczynski belandt in de cel en zal die nooit meer verlaten. Advocaten van Ted Kaczynski zullen er aanvankelijk alles aan doen om hem ontoerekeningsvatbaar te laten verklaren, maar dat zint hem geenszins. Hij wil zichzelf kunnen verdedigen en pleit in 1998 schuldig. Daarmee vermijdt hij de doodstraf, maar zal hij levenslang worden opgesloten, zonder kans op een voorwaardelijke vrijlating. 

Gisteren raakte bekend dat hij op 81-jarige leeftijd dood is aangetroffen in zijn cel. En je moet niet heel ver surfen op sociale media om te zien dat zijn dood een gevoelige snaar raakt. Dat heeft wellicht veel te maken met de hernieuwde aandacht die Kaczynski de laatste jaren onder meer in tv-series en films heeft gekregen.

Daardoor lijken ook de ideeën van Kaczynski weer opgang te hebben gemaakt bij een breed palet aan subculturen, gaande van anarchisten en nihilisten over neo-luddieten, primitivisten en eco-extremisten tot conservatieve denkers en zelfs extreemrechtse terroristen (Anders Breivik, die in 2011 in Noorwegen 77 mensen doodde, pikte voor zijn manifest bijvoorbeeld volop uit het essay van Kaczynski).

In tijden waarin technologie alomtegenwoordig is, worden zijn ideeën en voorspellingen door sommige van die groepen als haast profetisch bestempeld. Kaczynski lijkt zo wel, 25 jaar na datum, min of meer te hebben gekregen wat hij naar eigen zeggen zocht met zijn dodelijke aanslagen: aandacht voor zijn anti-technologische kijk op de wereld. Hij moet er dan wel de paradox bijnemen dat die aandacht er grotendeels "dankzij" die technologie is gekomen.