‘Wie mensenrechten voorrang geeft op diplomatie, komt vaak van kale reis terug’: over de visa voor Iraanse delegatie

“Pascal lichtte (...) mij gisteren in over zijn gesprek met Lahbib. Hij zei dat die er geen probleem mee had dat Iraanse – en Russische – steden uitgenodigd werden”, zo staat in een van de mails van zijn kabinet die de afgetreden staatssecretaris Pascal Smet (Vooruit) publiek maakte.

Het toont dat minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) op 10 mei haar akkoord gaf aan Pascal Smet (Vooruit), althans volgens die laatste. Op 10 mei spraken de twee elkaar aan de telefoon, gedurende vier minuten en enkele seconden, terwijl Lahbib op missie in Tunesië was.

De versies over dat gesprek lopen licht uiteen, maar het komt erop neer dat Lahbib zei dat de visa de normale procedure moeten doorlopen.

Maar bij zijn ontslag zondag liet Pascal Smet verstaan dat hij vindt dat ook zij haar verantwoordelijkheid moet nemen. Het klopt dat het Buitenlandse Zaken is die deze visa, via de ambassade in Teheran, liet afleveren. Veel tijd was er niet. Pas op 8 juni bevestigde de Brusselse administratie dat er dertien personen uit Iran waren ingeschreven voor het evenement in Brussel dat op 12 juni begon.

Dat er vooral discussie is over de visa voor de Iraniërs komt omdat de Russische bezoekers een visum hadden via een ander land in de Schengenzone en zo naar België konden reizen. Als Lahbib twijfels had gehad bij de visumaanvragen uit Iran, dan had ze de toekenning kunnen overlaten aan de Dienst Vreemdelingenzaken.

Volgens informatie van De Morgen heeft Lahbib dat niet gedaan en zo blijft federaal staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (cd&v) allicht buiten schot. Ongebruikelijk is het niet: gemiddeld handelen de diplomatieke posten 80 procent van de visumaanvragen voor een kort verblijf zelf af.

In de regel leveren de Belgische diplomatieke posten in het buitenland visa af als aan de voorwaarden is voldaan. Dat zal waarschijnlijk de verdediging zijn van Lahbib in het parlement: de visa hebben de gewone procedure doorlopen en voldeden aan alle criteria. Net zoals ze in mei aan haar Brusselse collega Smet beloofd had.

Mensenrechten vs. diplomatie

“De minister van Buitenlandse Zaken is toch meer dan een stempelzetter”, zegt N-VA-Kamerlid Peter De Roover daarover. “Die moet op een bepaald ogenblik de politieke knoop doorhakken.”

Verschillende parlementsleden zullen haar daarover het vuur aan de schenen leggen, niet enkel van de oppositie. Bij Vooruit, de partij van Smet, willen ze nu niet openlijk reageren, maar hun parlementsleden zullen woensdag wel kritische vragen stellen. Smet gaf maandag op het partijbureau tekst en uitleg.

En ook Ecolo, dat met Samuel Cogolati een Kamerlid heeft dat vaak op de bres staat voor internationale mensenrechten, wil dit niet zomaar laten passeren. “De transparantie die er is gekomen via het Brussels parlement over de rol van Pascal Smet moet er ook komen in de Kamer”, zegt hij.

Niet onbelangrijk is het recente gedwongen vertrek van hun groene staatssecretaris Sarah Schlitz voor een persoonlijke handtekening op officiële documenten. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, die Hadja Lahbib naar voren schoof als minister, voerde toen de forcing, maar volgens Cogolati speelt wraak geen rol in de motivatie.

Centraal in dit visaschandaal is de spanning tussen mensenrechten en diplomatie. “Wie mensenrechten voorrang geeft op diplomatie, komt vaak van een kale reis terug”, zegt emeritus-professor internationale relaties Rik Coolsaet (UGent).

“Buitenlands beleid gaat om de behartiging van onze belangen en dat staat soms op gespannen voet met mensenrechten. Ooit worstelde onze regering zo met de vraag: praat je met Mobutu of niet?”

Bekend is het voorbeeld van Robin Cook, minister van Buitenlandse Zaken in het Verenigd Koninkrijk onder Tony Blair. Hij zou dé man worden die ethische principes in het hart van het buitenlandbeleid plaatste. Het resultaat was dat hij ontslag moest nemen toen zijn regering Irak binnenviel.

Inschattingsfout

Smet hakte het ethische dilemma naar eigen zeggen door in het voordeel van wat hij “de stadsdiplomatie” noemt. Allicht een inschattingsfout. Zo’n bezoek van een delegatie uit Teheran, met een fotomoment in het Brusselse stadhuis, is iets anders dan een diplomatieke ontmoeting tussen Lahbib en haar Iraanse tegenhanger.

“Het gaat hier om een burgemeester en zijn gevolg en dus is de inzet veel kleiner”, zegt Coolsaet. “Als dat niet cruciaal is, moet je het dus niet doen, gezien de huidige geopolitieke situatie.”

Dat is een inschatting die Pascal Smet had kunnen maken en deze week moet blijken of het een gedeelde verantwoordelijkheid is. Kon Lahbib proactiever zijn en de visa weigeren?

“Als iemand van een verdacht regime komt, moet Buitenlandse Zaken zich afvragen of er goede redenen zijn om die personen binnen te halen”, zegt Marc Bossuyt, voormalig commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen.

Het kabinet van Lahbib was niet bereikbaar voor commentaar.