‘Dit zou tot afrekeningen kunnen leiden onder Russische soldaten’: na de Wagner-aftocht gaat het stof niet liggen

Wat gebeurt er op dit moment aan het front?

Tot dusver zijn er geen aanwijzingen dat de opstand van de Wagner-troepen afgelopen weekend een impact had op de Russische slagkracht in Oekraïne. Het zou een andere situatie zijn mocht Rusland troepen uit Oekraïne weghalen om de eigen hoofdstad te verdedigen, maar zover kwam het niet.

Oekraïne blijft aanvallen rond Bachmoet, op de grens tussen Donetsk en Zaporizja en in het westen van Zaporizja. Voorlopig houden de Russen daarbij beter stand dan bij eerdere Oekraïense offensieven.

Ook zonder de rebellie leek de rol van de Wagner-troepen in Oekraïne voorlopig uitgespeeld. “Sinds Rusland hen verbood om nog uit gevangenissen te rekruteren, droogde hun voornaamste bron voor nieuwe manschappen op”, zegt militair historicus Tom Simoens (Koninklijke Militaire School). “Daarna werden ze vervangen aan het front, en leek het erop dat ze zich weer konden richten op hun vroegere activiteiten in bijvoorbeeld Afrika. Maar ze hebben een andere exitstrategie gekozen.”

Wel is het mogelijk dat de gebeurtenissen de motivatie van het Russische leger niet ten goede komen. Dat de troepen van Jevgeni Prigozjin vrij makkelijk tot op 200 kilometer van Moskou konden naderen, kan erop wijzen dat ze hier en daar steun kregen van Russische soldaten, of op zijn minst weinig weerstand. “Dat zou de komende dagen tot afrekeningen kunnen leiden onder Russische soldaten”, denkt Simoens.

Welke toekomst hebben de Wagner-troepen?

Dat is op dit moment niet zo duidelijk. Volgens de communicatie over het akkoord dat Prigozjin sloot na bemiddeling van Wit-Russisch president Loekasjenko, zouden de Wagner-troepen die deelnamen aan de revolte niet vervolgd worden. “Het leek ook sowieso niet erg realistisch om die 5.000 tot 10.000 bewapende militairen in de gevangenis te zetten”, zegt Simoens. Mogelijk wordt een deel van hen nu toch weer ingezet als lijfwachten of milities in andere landen, zoals Mali.

Een andere optie is dat een deel van de Wagner-soldaten ingelijfd wordt in het reguliere Russische leger. Dat was al langer de bedoeling. Op 10 juni vaardigde de Russische minister van Defensie Sjojgoe een decreet uit waarin hij ‘vrijwilligersgroepen’ verplichtte om voor 1 juli een contract te tekenen met het ministerie van Defensie, en zo zich zo onder het Russische leger te scharen. Het antwoord van Prigozjin was duidelijk: zolang deze legerleiding aan de macht is, zal niemand de contracten tekenen. Nu Prigozjin op weg is naar Wit-Rusland en het niet langer zeker is of hij zijn huurlingen kan betalen, is het volgens Simoens niet ondenkbaar dat een deel toch overstapt naar het Russische leger. “Maar dat zullen dan eerder individuen zijn, geen hele Wagner-eenheden.”

Welk lot wacht Prigozjin?

Op het eerste gezicht leek Jevgeni Prigozjin er verbazend goed vanaf te komen. De Wagner-leider haalde openlijk uit naar de legerleiding én Poetin, gaf bevel tot een gewapende raid op Moskou en plaatste de president voor een van de meest dreigende situaties sinds die in 1999 aan de macht kwam. Ondanks dat verraad, zoals Poetin het zelf noemde, kwam diezelfde dag het bericht dat Prigozjin in veiligheid naar Wit-Rusland gebracht zou worden.

In de Russische krant Nezavisima Gazeta leidt het tot de volgende bedenking. “Zo’n compromis wordt normaal gesloten met een politieke opponent, niet met criminelen of terroristen. Betekent dat dat we Prigozjin nu moeten zien als een politiek figuur?”

Prigozjin bracht maandag een nieuwe audiotape naar buiten, al weten we op dit moment nog steeds niet waar hij zich bevindt. Nieuwsagentschap RIA Novosti, dat in handen is van de Russische staat, liet bovendien weten de strafzaak tegen Prigozjin tóch doorgaat. “Het is dan ook niet van Poetins gewoonte om mild te zijn voor wie zich tegen hem verzet”, zegt Rusland-kenner Hella Rottenberg (Raam op Rusland). “Mogelijk hebben de kritische commentaren in de Russische media, die behoorlijk ongezien zijn, hem nu ertoe aangezet om dit nieuws te verspreiden om zijn autoriteit te proberen herstellen.”

Wat leren we uit de trage reactie van China?

Voor China viel de opstand gelukkig in het weekend, waarin geen persconferentie voor buitenlandse media plaatsvindt. Zo hoefde het niet te communiceren toen de afloop nog onbekend was, en kon het wachten tot zondag om te melden dat de dreiging nooit serieus was. “Naar buiten toe hield China het bij de voorzichtige communicatie die het sinds het begin van de oorlog hanteert”, zegt China-kenner Frans-Paul van der Putten (Clingendael). “Maar intern zullen de zorgen over waar het naartoe gaat met Rusland serieus toegenomen zijn.”

Voor China is een stabiel Rusland cruciaal als partner om niet geïsoleerd te raken in de toenemende spanning met de Verenigde Staten. Toch wil dat niet zeggen dat China blind de kant van Poetin kan kiezen. In The Guardian wijst analist Joseph Webster erop dat China niet té ver kan gaan met het delen van inlichtingen over mogelijke coupplegers, want wat als een van die ‘anti-Poetins’ de macht grijpt in Rusland? “Dat is inderdaad een moeilijk evenwicht voor China", zegt Van der Putten. “Het moet er rekening mee houden dat de oppositie de volgende machthebber kan worden.”