Trippen op paddo’s: ‘De gesprekken voor- en achteraf zijn minstens even belangrijk als de trip zelf’

‘Waarom probeer je het zelf niet? Alleen zo weet je echt waarover je schrijft.’ Dat kreeg ik keer op keer te horen toen ik mensen ging interviewen over hun trips onder invloed van psilocybine, de geestverruimende stof in ‘magische paddestoelen’. Na vijftig jaar radiostilte zijn psychedelica plots helemaal terug: niet als flower powerdrug, maar als veelbelovend therapeutisch middel om depressies, verslavingen, angsten en trauma’s te bestrijden. Voorlopig nog illegaal, maar onderzoekers zien het als ‘de volgende revolutie in de geestelijke gezondheidszorg’. Zelf ben ik al mijn hele leven bang voor lsd en paddo’s, maar goed: de Beatles en de Stones gingen me voor. Bring it on!

In 2016 gaven onderzoekers van het Imperial College Londen psilocybine aan twaalf patiënten die leden aan een depressie waartegen geen enkele behandeling hielp. Een week later waren acht van hen verlost van hun donkere gedachten, voor het eerst in jaren.

De Amerikaanse Johns Hopkins Universiteit deed in datzelfde jaar een experiment met 24 deelnemers die al jaren tevergeefs antidepressiva slikten. Van de patiënten die met een hoge dosis psilocybine waren behandeld, knapte ongeveer twee derde meteen na de behandeling flink op. Vier weken na hun in het ziekenhuis begeleide trip ondervond nog ongeveer de helft van de patiënten een aanzienlijke daling van hun depressieve klachten – en dat slechts na een eenmalig gebruik.

Sinds de eeuwwisseling tonen neurowetenschappers en klinisch psychologen overal ter wereld een hernieuwde interesse in de effecten van psychedelica. Recent wetenschappelijk onderzoek lijkt de veelbelovende resultaten uit de jaren 50 en 60 – vóór psychedelica als gevaarlijke drugs werden verboden – te bevestigen. Toen al bleek uit honderden onderzoeken dat een psychedelische therapie met psilocybine of het synthetische lsd leidde tot een sterke afname van depressieve klachten.

Psychedelica zorgen voor een reset in je hersenen: tijdens een trip worden meer en andere verbindingen gevormd, waardoor je brein plastischer wordt en je minder star gaat denken. Ook in de palliatieve zorg en de verslavingszorg wordt de jongste jaren hoopvol gekeken naar de heilzame effecten van geestverruimende middelen. Terminaal zieke patiënten zien hun angst voor de dood wegsmelten, zwaar verslaafde alcoholisten laten de fles staan, verstokte rokers doven hun laatste sigaret.

Intussen zijn psychedelica uitgegroeid tot een hype, aangezwengeld door de Amerikaanse journalist Michael Pollan met zijn door Netflix verfilmde bestseller How to Change Your Mind uit 2018. Voor zijn enthousiaste pleidooi probeerde Pollan het hele scala van psychedelica zelf uit, van ayahuasca tot paddengif – wij beperken ons vooralsnog tot magische paddestoelen. Prins Harry bekende in primetime op de Amerikaanse televisie dat hij psilocybine en ayahuasca had gebruikt om het tragische verlies van zijn moeder te verwerken. Popster Harry Styles haalde de inspiratie voor zijn muziek naar eigen zeggen uit paddotrips. Dichter bij huis getuigde Selah Sue dat psilocybine haar depressie hielp knechten – ook al stapte ze vijf maanden later opnieuw over naar klassieke antidepressiva. Regisseur Nathalie Basteyns en fotografe Lieve Blanquaert probeerden magische truffels uit voor hun programma Mirakel n° 71, waarin ze op zoek gaan naar een miraculeuze genezing van multiple sclerose. Basteyns bleef nadien, voor het eerst in jaren, drie dagen pijnvrij.

Nochtans bestaan er veel vooroordelen over psychedelica: je zou er gek van worden, het brandt gaten in je hersenen en verandert je DNA. In de jaren 60 waren er verhalen van mensen die blind werden omdat ze in de zon staarden, of die zich voor een auto gooiden omdat ze dachten dat ze die met hun lichaam konden tegenhouden. Bij een bad trip beland je in een eeuwig brandende hel. De zoon van Nick Cave was onder invloed van lsd toen hij in 2015 van een klif in Brighton viel.

Ik heb die verhalen ook gehoord, en al in mijn tienerjaren heb ik gezworen dat ik nooit lsd of paddo’s zou aanraken – ik was zo al gek genoeg. Maar zoveel decennia later besluit ik, aangemoedigd door de verhalen van psychedelicagebruikers, het er toch op te wagen. Alles voor de job, en misschien haal ik er wel iets positiefs uit voor mezelf.

Voor de ontdekkingsreis door mijn geest krijg ik een paar adviezen mee van ervaren psychonauten. Eén: ga niet trippen op de tweede verdieping – de kans bestaat dat je denkt dat je kunt vliegen en uit het raam springt. Twee: dood in de dagen voordien geen dieren. De man die me dat op het hart drukte, had daags voor zijn allereerste trip per ongeluk een spin opgezogen met de stofzuiger, en die was midden in zijn trip als een soort wraakgodin zijn prachtige visioenen komen verstoren. En drie: doe zo’n trip nooit in je eentje.

ALICE IN WONDERLAND

Daar lig ik dan, op een zaterdagavond in een retraitecentrum in het Nederlandse Weert op een matrasje, in een kring met elf andere deelnemers. Ze hebben net als ik zo-even een kop gemberthee met psilocybine gedronken en liggen te wachten tot de muren beginnen te ademen, kleurige draaikolken om ons heen wervelen en dansende elfen of pratende dieren onze hoofden gaan bevolken.

Ik ben op dit mooie domein met Eremia, een vzw uit Meise die psychedelische weekends organiseert onder begeleiding van psychologisch en medisch geschoold personeel. Daarvoor wijken ze noodgedwongen uit naar Nederland, waar het gebruik van magische truffels – in tegenstelling tot bij ons – gedoogd wordt. De meeste deelnemers komen uit België, hoewel de organisatie ook al eens een miljonair uit Zweden op bezoek had. Dit keer zijn we met drie vrouwen en negen mannen, allen tussen de 30 en de 60 jaar oud, de meesten met een gezin en een normale job – geen excentriekelingen. Allemaal hopen ze dat de paddenstoelen hen vanavond iets wijzer zullen maken over zichzelf, en wie weet, ook over hun toekomst, of de zin van het bestaan.

De tripbegeleiders hebben zich mooi gekleed voor de ceremonie vanavond, alsof ze op een feest verwacht worden. De avond begint ook heel plechtig, met een korreltje sjamanisme en een rookwolk van witte salie die rond elke deelnemer wordt geblazen – een ceremoniële wierook die van oudsher wordt gebruikt om kwade geesten te verjagen. Het zijn rituelen om deelnemers structuur te bieden en in de sfeer te brengen, zonder dat er echt een spirituele betekenis of een religieus denkbeeld aan vasthangt, legt organisator Lennart Cok me later uit. ‘We willen dat de ceremonie open is voor iedereen, ook voor mensen die een hekel hebben aan spiritualiteit.’

Eén voor één worden we naar onze matrassen geleid, voorbij de schaal in het midden van de kring waarin twaalf kaarsen branden – één voor elke deelnemer. Elk van ons heeft ook een eigen voorwerp met emotionele waarde in de schaal gelegd, bijna als een soort onderpand voor de trip. Ik heb gekozen voor mijn favoriete hangertje van Alice in Wonderland, heldin van veel psychonauten.

We krijgen een slaapmasker op dat geen streepje licht doorlaat en laten muziek en wierook over ons heen golven. En dan begint het wachten.

CHARLATANS

Klinisch psycholoog Lennart Cok, die dit weekend samen met zijn partner Nina Callens leidt, ijvert in België al jaren voor een legalisering van therapeutische behandelingen met behulp van psychedelica. Als ervaren gebruiker heeft hij vele hoeken van zijn geest verkend en reisde hij voor zijn opleiding tot psychedelisch therapeut naar Zuid-Amerika om daar, in de jungle van Ecuador en in de woestijn van Mexico, te verbroederen met inheemse stammen die het geheim van geestverruimende planten al duizenden jaren kennen. Vier jaar geleden richtte hij, samen met een groep overtuigde psychologen, artsen en juristen, de vzw Psychedelic Society Belgium (PSBE) op. Dat deed hij deels uit frustratie.

Lennart Cok: “Ik vind het altijd heel moeilijk als ik cliënten voor me krijg die al twintig jaar antidepressiva nemen en geen enkele uitweg meer zien. Terwijl er een aanpak bestaat die hen misschien wél uit die donkere tunnel kan loswrikken en hun weer zin in het leven kan geven. Maar die mag ik hun niet aanbieden omdat psychedelica in België illegaal zijn. Terwijl ik aan den lijve ondervonden heb hoe doeltreffend het kan zijn om op een paar uur tijd inzichten te krijgen die al jaren ergens ondergesneeuwd liggen in je psyche.

“Belgische patiënten die toch psychedelica willen proberen zijn daarvoor aangewezen op Nederland, waar je enkele tientallen retraitecentra vindt die weekends en healingsessies aanbieden. Sommige doen dat heel goed, maar bij andere is er onvoldoende voorbereiding, omkadering en nazorg, terwijl dat net heel belangrijk is bij het nemen van psychedelica. Een trip op psilocybine is geen wondermiddel dat je leven op slag verandert. De gesprekken voor- en achteraf zijn minstens even belangrijk als de trip zelf. Je ervaringen en de inzichten die je hebt opgedaan moeten een plaats krijgen in je dagelijkse leven. Daarom is ondersteunende therapie zo belangrijk.”

En die krijg je niet overal?

Cok: “In de wereld van de psychedelica kom je heel interessante mensen tegen, maar ook halve charlatans, die al na enkele trips denken dat ze zelf sjamaan zijn en als een messias, zonder enige therapeutische achtergrond, de waarheid gaan verkondigen. Daar is vandaag geen enkele controle op.

“Psychedelica zijn geen snoepjes, je moet er op een verantwoorde manier mee omgaan. Ze werken op je brein als een vergrootglas en versterken je emotionele en zintuiglijke waarnemingen. Je weet nooit wat je kunt verwachten: je kunt in een prachtige sprookjeswereld terechtkomen, maar zo’n innerlijke reis kan evengoed een heftige, angstaanjagende confrontatie worden met je eigen demonen. Ik heb zelf ook al door zo’n duistere moerassen gewaad. Ik noem het geen bad trips, maar uitdagende ervaringen, want vaak kun je net uit die reizen achteraf de meeste lessen trekken.

“Er zijn twee grote angsten die mensen ervaren tijdens psychedelische trips: de angst om gek te worden en de angst om dood te gaan. Op zo’n moment is het goed dat er iemand bij je is die je vertrouwt, iemand die je hand kan vasthouden en je helpt om jezelf tot rust te brengen.”

Doe je het daarom beter niet in je eentje?

Cok: “Ik raad het af. Fysiek zijn de meeste traditionele psychedelica, zoals psilocybine en lsd, niet gevaarlijk – je kunt er geen overdosis van nemen en ze zijn niet verslavend. Maar ze kunnen wel met je geest aan de haal gaan. Sommige trippers zijn zo ver heen dat ze denken dat ze op het water kunnen lopen of kunnen vliegen – ‘als ze er maar hard genoeg in geloven’ – en zomaar van een balkon of in het water springen.

“Tijdens de weekends van Eremia is een van onze taken ervoor te zorgen dat je veilig bent, en dat je niets kan overkomen. We filteren de deelnemers vooraf ook tijdens een intakegesprek, want we willen voorkomen dat mensen met een aanleg voor psychoses deelnemen. Er is geen bewijs dat psychedelica psychoses zouden veroorzaken, maar ze kunnen die wel triggeren als iemand daar gevoelig voor is.”

TRUFFELTHEE

Op mijn matras in het retraitecentrum kruipen de uren voorbij. Of zijn ze net heel snel gegaan? Geen idee, eigenlijk. Wie paddo’s neemt, verliest de tijd. Maar dat is voorlopig het enige wat ik ondervind van mijn eerste twee kopjes thee. Ik zie geen prachtige visioenen, geen intens kleurenpalet, zelfs geen klein neonlichtje. Ik laat de muziek over me heen spoelen en staar met opengesperde ogen naar de zwarte binnenkant van mijn slaapmasker.

In gedachten spreek ik mezelf streng toe met allerlei tips voor een geslaagde innerlijke reis: ‘Laat de controle los! Geef je over aan de muziek! Heb geen stress!’ De traditionele melodieën uit de geluidboxen gaan over in opzwepende elektronische muziek. De klanken trillen in mijn oren. Nog steeds niets.

Ik vraag een derde kop truffelthee en gluur vanonder mijn slaapmasker naar onze begeleiders in de kring: geen enkele heeft een vervormd gezicht. Pauline, in het echte leven een vroedvrouw, is prachtig uitgedost als een Indiase prinses en slaat op een trom. Verpleger Kristof, die ook instaat voor de medische begeleiding, blaast een wolk van witte salie door de zaal. Buiten schemert het. We zijn dus al een paar uren ver. Ik panikeer. Wat als ik helemaal níéts voel? Hoe moet ik dan in woorden vatten wat volgens trippers onbeschrijflijk is?

De plek waar mijn buurman lag is leeg: hij is al geland van zijn reis en zit aan het avondeten. Twee matrassen verderop hoor ik iemand lachen, luid en onbedwingbaar, knorrend en proestend, heel aanstekelijk. Gelukzak, denk ik. Ik bedel bij Lennart om een vierde kop en besef niet dat ik extreem traag praat en nauwelijks kan bewegen – dat hoor ik achteraf van de begeleiders. Lennart zegt dat dit de laatste is, ik heb de maximumdosis gehad. ‘Dieper dan dit zul je niet gaan. En trouwens, je bent al ver weg.’

Ik heb inmiddels de hoop opgegeven, dan maar geen reportage over psychedelica. En dan gebeurt er toch iets, zij het niet helemaal wat ik had verwacht.

DRUG VAN DE DUIVEL

Op een paar uitzonderingen na zijn psychedelica wereldwijd in de ban geslagen sinds ze door de Amerikaanse president Nixon in 1966 ‘een gevaar voor de mensheid’ werden genoemd. Dat kaderde in de politieke context: Nixon wilde het anti-Vietnamprotest van de hippies en de burgerrechtenbewegingen de kop indrukken, en daar bleek de war on drugs een heel efficiënte methode voor. De media gingen voluit mee in de negatieve verhalen en lsd kreeg de reputatie van ‘drug van de duivel’. Het veelbelovende wetenschappelijke onderzoek naar psilocybine en het pas ontdekte lsd uit de jaren 50 werd bevroren, simpelweg omdat zelfs academici niet meer met de middelen mochten experimenteren.

Vijftig jaar later zijn psychedelica weer helemaal terug in de universiteitslabo’s en worden ze als ‘een van de meest veelbelovende onderzoeksgebieden in de psychiatrie’ beschouwd. Ook door Mathieu Seynaeve, een Belgische psychiater die al jaren aan het Londense King’s College Hospital meewerkt aan klinische onderzoeken met psychedelica.

Mathieu Seynaeve: “Had je mij als jonge arts gezegd dat ik ooit iets met lsd en psilocybine te maken zou hebben, dan had ik je totaal gek verklaard, omdat ik ervan overtuigd was dat dat harddrugs waren. Maar als wetenschapper heb ik later geleerd feiten van fictie te scheiden. Er waren in de jaren 60 veel negatieve verhalen, vooral over lsd, omdat daar vaak heel onbezonnen mee werd omgesprongen. Terwijl in de labo’s onderzoek werd gevoerd naar de psychiatrische mogelijkheden van de middelen, ontdekten de hippies magic mushrooms en lsd. Er werden vaak hoge dosissen gebruikt zonder voorzorgsmaatregelen of begeleiding, en dat liep soms fout af.”

Maar vóór Nixons war on drugs werden psychedelica als de toekomst van de psychiatrie gezien. Toen al.

Seynaeve (knikt): “Lsd – onder de naam Delysid – en psilocybine waren beschikbaar als psychiatrisch geneesmiddel, in een onderzoekssetting. Dat was vóór de ontwikkeling van antidepressiva: in de psychiatrie waren de behandelingsopties toen beperkt, zeker op farmacologisch vlak. Biologische psychiatrie stond nog in de kinderschoenen en vooral psychoanalyse werd veel gebruikt, en ook elektroconvulsietherapie (het uitlokken van een epilepsieaanval met elektroshocks, red.) was al bekend. Het is trouwens deels aan de toevallige ontdekking van lsd te danken, in 1943 door de Zwitserse scheikundige Albert Hofmann, dat de rol van neurotransmitter serotonine in psychiatrische stoornissen aan het licht kwam: lsd, dat moleculair op serotonine lijkt, bleek een effect te hebben op de hersenen.

“Zo’n veertigduizend patiënten kregen destijds lsd in het kader van wetenschappelijke onderzoeken, en de resultaten werden op internationale congressen besproken. Maar door het verbod werden de lopende onderzoeken stopgezet. Intussen kwamen de eerste antidepressiva op de markt, zonder de bijwerkingen van psychedelica, zoals hallucinaties. Zo raakten de therapeutische mogelijkheden ervan in de vergetelheid.”

Waarom kregen academici na vijftig jaar plots weer interesse?

Seynaeve: “Er zijn de afgelopen twintig jaar in de psychiatrie weinig nieuwe geneesmiddelen ontwikkeld. Omdat de huidige antidepressiva niet voor iedereen werken, moeten we blijven zoeken naar andere opties. Daarom is men rond de eeuwwisseling nog eens voorzichtig gaan kijken naar de veelbelovende resultaten van die oude onderzoeken. Sommige pioniers van het psychedelisch onderzoek uit de jaren 50 leefden toen nog en duwden mee aan de kar. De uitvinder van lsd bijvoorbeeld, Albert Hofmann, is 102 jaar oud geworden en is tot aan zijn dood in 2008 blijven pleiten om lsd, ‘zijn probleemkind’, een nieuwe kans te geven.

“Een aantal Europese en Amerikaanse universiteiten namen de draad weer op, met nieuwe beeldvormingstechnieken. Dankzij hersenscans kon men nu ook zíén welke effecten psychedelica in het brein veroorzaakten. In 2016 werden de eerste onderzoeken met patiënten gedaan, en sindsdien wordt het stigma stilaan minder groot.”

U werkte mee aan een grote, pas afgeronde internationale studie naar psilocybine bij 233 patiënten met een onbehandelbare depressie. Loste die de verwachtingen in?

Seynaeve: “De resultaten waren hoopgevend. Van de deelnemers die de hoogste dosis psilocybine hadden gekregen, was een derde na drie weken niet meer depressief. Nadien zag je de depressieve symptomen wel terugkomen, maar niet meer zo hevig als voordien. Na drie maanden had 20 procent nog altijd minder depressieve klachten.

“Het unieke daaraan is dat het om patiënten gaat die al verschillende behandelingen met antidepressiva hebben uitgeprobeerd, zonder enige verbetering. Het is dus een zeer moeilijk te behandelen groep. De patiënten ondervonden de positieve effecten meteen na de eenmalige behandeling met psilocybine, terwijl je antidepressiva dagelijks moet nemen en het meestal enkele weken duurt voor ze beginnen te werken.”

Er waren ook deelnemers met negatieve bijwerkingen: 9 procent had meer last van angsten en 6 procent had suïcidale gedachten.

Seynaeve (knikt): “Ik heb een van die patiënten met zelfmoordgedachten behandeld. Bij haar kwamen oude trauma’s tijdens de trip in alle hevigheid naar boven en dat was destabiliserend. Dat is soms onvermijdelijk bij psychedelica: er komt heel veel nieuwe informatie vrij in je brein, en dat kan zeer beangstigend zijn. Daarom is de therapeutische begeleiding die mensen tijdens het onderzoek krijgen essentieel.”

REUZENREPTIEL

Ze hadden me gewaarschuwd dat ik mijn demonen kon tegenkomen. In de vorm van een reuzenslang misschien, een gigantische spin of een dementor uit Harry Potter. ‘Als dat gebeurt, ga er dan recht op af’, had Lennart me op het hart gedrukt. ‘Loop niet weg, want dan zal je demon zich voeden met je angst en alleen maar groter worden.’ Het klonk als een goed verhaal. Ik verheugde me stiekem op een ontmoeting met een reuzenreptiel waarbij ik de onverschrokken heldin van mijn eigen avontuur kon zijn. IJdelheid die gestraft moet worden, zo blijkt.

Na het vierde kopje thee breekt de droefenis door. Ik probeer ze tegen te houden, maar het gulpt eruit. Plots lig ik te janken, schokkend, even onbedwingbaar als de lachbui van mijn buurman. Het is peilloos verdriet, om dingen die fout gelopen zijn in het verleden, om alles wat ik heb gemist, om wanhoop die ik nooit heb kunnen uiten. Tegelijk begin ik mezelf in gedachten te geselen, woedend om zoveel zelfmedelijden. ‘Stel je niet aan, mens!’

Ik weet niet hoelang ik zo lig te worstelen. Wanneer ik land, ben ik de laatste in de ceremoniezaal en strompel ik, ondersteund door Pauline, naar de eetzaal bij de anderen. Onderweg zie ik de kleurpatronen van de tegels uit de muur springen. Ze laten een groen neonspoor achter in de lucht.

’s Anderendaags blijkt dat andere deelnemers vrolijker avonturen hebben beleefd. Alexander*, een prille dertiger, vertelt met pretogen hoe hij een hele nacht op de dansvloer heeft staan feesten met tientallen andere versies van zichzelf. Johan*, een jonge ondernemer die de uithoeken van zijn geest wilde verkennen, heeft een adembenemende ontdekkingsreis door de kosmos gemaakt. ‘Ik zag alles helder, alsof het stof uit mijn hersenen was geblazen.’

Elena* is met haar echtgenoot meegekomen als steun en had weinig verwachtingen van haar eigen trip. Ze is nog steeds overdonderd over wat één kopje truffelthee met haar deed.

Elena: “Ik herinnerde me plots een detail uit mijn kindertijd. Als jong meisje wilde ik zo graag lang haar, net als mijn klasgenootjes. Maar mijn ouders knipten het altijd kort omdat dat praktischer was. En plots zag ik kristalhelder hoe dat mijn zelfbeeld had bepaald omdat ik geen echt meisje mocht zijn. De rest van de trip was heel fijn: ik werd terug dat kleine meisje, met de lange lokken die ik nu heb, en danste op de matras, spelend met mijn haar.”

Mijn goedlachse kamergenoot Noah* vertelt hoe hij een enorme woede in zich voelde bovenkomen, waarvan hij niet eens vermoedde dat ze er zat.

Noah: “Ik was kwaad op iedereen, ook op de begeleiders. Ik wilde daar weg, naar buiten, alleen zijn. Ik wist dat dat tegen de regels was, maar ik riep Lennart bij mij: ‘No bargaining, I’m going out.’ Hij keek me aan en knikte. Gelukkig, want ik weet niet hoe ik anders had gereageerd. Ik liep naar buiten tussen de bomen en begon te roepen en te schelden. Ik zag het gezicht van mijn vader en mijn grootvader, twee heel kwade mensen. Pas toen ik de zonsondergang zag, intenser dan ooit, kalmeerde ik.”

Ik snap nu waarom we bij aankomst onze autosleutels moesten afgeven – én onze telefoon.

De man die ik hoorde lachen is Erwin*, een vijftiger uit Tervuren, bedreven in IT en quantumfysica. Hij is als kind mishandeld en lijdt al zijn hele leven onder existentiële angsten, die hij al even lang met allerlei therapieën probeert te bedwingen. Psilocybine is zijn laatste toevlucht. De thee katapulteerde hem al na tien minuten in een tafereel dat zo uit de film The Matrix kon komen: het besef dat we in een virtuele realiteit leven, dat niets echt is, en dus ook onze angsten niet.

Erwin: “Beeld je in dat je in een rollercoaster zit in een pretpark, maar dat die alle richtingen uitgaat. De rails bewegen ook, én de karretjes, én de ruimte waarin je zit. Ik voelde mijn ego verdwijnen en zag mezelf als een verzameling deeltjes, bits en bytes, die voortdurend andere gedaantes aannamen in een soort kosmische dans. Eerst was ik een karretje, dan een bloem en dan weer een kleur, verbonden met alles, deel van een groter geheel.

“Mijn armen zweefden weg van mijn lijf, mijn benen lagen al twintig meter verder. Na een paar uur moet ik me uitgekleed hebben, ik lag op een bepaald moment achteraan tegen een muur op de vloer, alleen nog met een slip aan. Ik had het niet koud of warm, want temperatuur bestond niet.”

Waarom moest je zo hard lachen?

Erwin: “Omdat het me duidelijk werd dat ons leven één grote grap is. Wat moet angst in godsnaam voorstellen? De ogen van mijn vader? Mijn hoofd dat afgehakt werd? Mijn kinderen die werden vermoord? Hoe meer angstbeelden ik opriep, hoe harder ik schaterde. Want het was allemaal één grote illusie. ‘Dit mag ik niet vergeten’, zei ik tegen mezelf, en ik probeerde me een blauwe plek op mijn enkel te slaan, als een soort geheugensteuntje. Lennart kwam naar me toe en herinnerde me aan de afspraak dat we onszelf of anderen geen pijn zouden doen. Ik lachte hem uit in zijn gezicht. Pijn? Wat is dat? Dat bestaat toch helemaal niet?”

POLLAN-EFFECT

‘De cosmic joke- of The Matrix-ervaring is een visioen dat wel vaker voorkomt in trips’, zegt Mathieu Seynaeve.

Seynaeve: “Zeker als mensen zich ook in het gewone leven vragen stellen over het universum en over quantumfysica. Wat je te zien krijgt in je trip wordt mee bepaald door je culturele achtergrond. Al heb ik ook zelfverklaarde atheïsten gezien die tijdens hun trip ‘baadden in de liefde van God’. Het zijn mystieke ervaringen waarin mensen hun ego voelen wegsmelten en één worden met alles om hen heen.

“Therapeutisch gezien kunnen dat heel krachtige ervaringen zijn, omdat ze een diep vertrouwen scheppen, maar ze passen niet binnen ons westerse therapeutische kader en vertellen natuurlijk ook niets over de oorzaak van een depressie.”

Ik was erg geraakt door het verhaal van Elena, die zichzelf als een klein dansend meisje zag.

Seynaeve: “Veel mensen gaan tijdens een psychedelische ervaring terug naar hun kindertijd of ontmoeten zichzelf als kind. Wat die vrouw beleeft, is een creatieve manier om met haar kinderverdriet om te gaan. Het is een symbolische compensatie voor wat ze als kind heeft moeten missen, een droombeeld van wat ze eigenlijk gewild had.

“Ook dat kan zeer helend werken: je ziet jezelf terug als kind, maar met je kennis en ervaring als volwassene, waardoor je jezelf kunt troosten.”

Mijn eigen ervaring met paddo’s was minder spectaculair dan ik had gehoopt.

Seynaeve: “Ontgoocheling is een typische reactie die we ook bij patiënten in het ziekenhuis zien. Psychedelica zijn de jongste jaren te veel gehypet als wondermiddel, het Michael Pollan-effect. De Amerikaanse journalist heeft met zijn boek miljoenen mensen warm gemaakt voor psychedelica, maar dat kan ook onrealistische verwachtingen scheppen. Je hoort allerlei verhalen over mensen die hun leven miraculeus zien veranderen door één trip. Zo gaat het natuurlijk niet voor iedereen: psychedelica lossen de problemen niet voor je op.

“Wat ze wel kunnen doen, is je bewust maken van de manier waarop je met jezelf omgaat, als een soort diagnose. Sommige patiënten zien elfen en kabouters die hun vertellen hoe ze in elkaar zitten. En iemand die zich geselt tijdens een trip, mag misschien wat meer mededogen hebben voor zichzelf.”

Zijn jullie er al achter wat er precies gebeurt in het brein onder invloed van psychedelica?

Seynaeve: “Niet helemaal, en er zijn verschillende theorieën over. Op hersenscans zien we dat er veranderingen optreden in het zogenaamde default mode network. Dat is het hersengebied dat actief wordt op momenten dat we niets aan het doen zijn, en beginnen te dagdromen of nadenken over onszelf. Het is ook de automatische piloot waarmee je gedachteloos dagelijkse handelingen uitvoert. Veel van je gedachten over jezelf en de dingen die je zonder nadenken doet, volgen ingesleten paden in je hersenen omdat ze steeds dezelfde verbindingen maken. Bij mensen die depressief zijn, is dat bijvoorbeeld: ‘Ik ben niets waard.’

“Psychedelica verstoren de werking van dat netwerk en zetten die automatische piloot af. Dat kan ervoor zorgen dat je plots vergeten bent hoe je een glas water moet vastpakken. Maar het maakt ook ruimte vrij om nieuwe verbindingen te leggen in de hersenen en om vastgeroeste ideeën los te wrikken die in je brein zitten geplaveid. Daardoor kun je bijvoorbeeld ingaan tegen de negatieve gedachtestroom van een depressie.”

SURFTHERAPIE

Ondanks het enthousiasme van veel wetenschappers gaan er ook kritische stemmen op over het gebruik van psychedelica als geneesmiddel. Neurowetenschapper Michiel van Elk van de Universiteit van Leiden doet onderzoek naar de effecten van psychedelica op ons bewustzijn. Hij was aanvankelijk erg gepassioneerd over die wonderlijke stoffen, maar werd kritischer naarmate zijn onderzoek vorderde.

Twee jaar geleden schreef hij het populairwetenschappelijke boek Een nuchtere kijk op psychedelica, waarin hij het recente onderzoek op de korrel nam. Dat vertoonde dezelfde tekortkomingen als de onderzoeken van vijftig jaar geleden, betoogde hij: de steekproeven waren te klein, de patiënten werden te sterk geselecteerd, er was een te kleine controlegroep en het ontbrak aan metingen op lange termijn.

Twee jaar geleden was u al kritisch over de therapeutische mogelijkheden van psychedelica, vandaag lijkt u nog een stuk pessimistischer.

Michiel van Elk: “Dat klopt. In mijn ogen dreigt de psychedelische revival te ontsporen, en daar wil ik voor waarschuwen. Er lopen momenteel wereldwijd meer dan zeventig studies naar de therapeutische toepassingen van psilocybine, maar het onomstreden bewijs dat het werkt is nog altijd niet geleverd. Het gaat ook allemaal veel trager dan een paar jaar geleden werd voorspeld.”

Op een bepaald moment was er sprake van een goldrush op psychedelica: farmaceutische bedrijven en startups struikelden over elkaar om de eerste te zijn die de wonderlijke stofjes als geneesmiddel konden aanbieden.

Van Elk: “Die bubbel is echt uit elkaar gespat. Drie jaar geleden zag je psychedelische startups nog miljarden ophalen in de aandelenhandel, maar veel van die bedrijven zijn ermee gestopt omdat de resultaten te lang op zich laten wachten. Alleen een paar grote spelers gaan er nog mee door, zoals het farmacologische bedrijf Compass Pathways, dat wereldwijd onderzoek naar psilocybine sponsort.”

Hebben psychedelica volgens u dan helemaal geen toekomst als middel tegen depressie en angsten? Ik sprak nochtans enkele getuigen die er heel goed door geholpen werden.

Van Elk: “Misschien helpt het voor sommige mensen wel, maar dat doen andere therapieën ook. Vanmorgen stootte ik toevallig op een studie van een Australische collega die onderzoek heeft gedaan naar surftherapie. Zon, wind, water: dat werkt óók goed voor sommige mensen met een depressie. Maar niet voor iedereen, net als bij psychedelica.

“Ik denk dat het wel kan helpen voor patiënten die enkel met een psychische aandoening worstelen, zonder verslaving of andere onderliggende problematiek: mensen met een woning, financiële inkomsten en een sociaal netwerk. Als zo iemand kampt met een depressie, gaat het vaak over zingeving, en daar kunnen geestverruimende middelen misschien wel iets betekenen, omdat ze een lichtje aan de horizon kunnen tonen. Maar er zijn nog zoveel andere vormen van depressie waarvoor psychedelica geen oplossing bieden.”

U was zelf een enthousiast psychonaut, bleek uit uw boek. Bent u daar dan mee gestopt?

Van Elk: “Nee, want ik zeg niet dat die stofjes niet interessant zijn. Als middel om het bewustzijn te verkennen bieden ze fantastische mogelijkheden en kunnen ze volgens mij wel degelijk bijdragen aan het levensgeluk. Maar daarover gaat al dat wetenschappelijk onderzoek niet. Daar is de vraag of het helpt tegen depressies, en daarover heb ik mijn twijfels.”

Het internationale onderzoek naar psychedelica gaat in ieder geval onverminderd door. En zo slecht ziet het er niet uit, zegt Mathieu Seynaeve.

Seynaeve: “MDMA staat in Amerika op het punt om geregistreerd te worden bij de Food and Drug Agency als geneesmiddel tegen posttraumatische stress. Psilocybine als therapeutisch middel tegen depressie bevindt zich in de laatste onderzoeksfase. Als daar geen tegenindicaties opduiken, kan het vervolgens als farmacologisch geneesmiddel op de markt gebracht worden.

“Australië heeft vorige maand zowel psilocybine als MDMA gelegaliseerd voor medische doeleinden. Ook in de Amerikaanse staat Oregon is een legalisering van magic mushrooms op til. In de meeste Europese landen is het onderzoek naar psychedelische behandelingen voor psychiatrische aandoeningen gestart. Als de medische werking bewezen wordt, kan het Europees Geneesmiddelenbureau het gebruik van psychedelica goedkeuren.”

‘How To Change Your Mind’, nu op Netflix

* Om hun privacy te beschermen hebben de deelnemers van het psychedelische weekend een schuilnaam gekregen.

© Humo