Van "feitelijke vergunningenstop" tot "blamage voor minister Demir": Ineos-arrest zet stikstofdebat verder op scherp

"Dit is een state-of-the-art fabriek, die gebouwd zou worden met de beste technieken en volgens de meest strenge voorwaarden. Als dit niet meer kan, dan kunnen we een streep trekken over de hele West-Europese industrie."

De reactie van Annick De Ridder (N-VA), schepen voor de haven in Antwerpen, is niet mals. De ontgoocheling in Antwerpen is groot nadat de Raad voor Vergunningsbetwistingen bekendmaakte de omgevingsvergunning te vernietigen voor Project ONE, de ethaankraker die de Britse chemiereus Ineos in de haven van Antwerpen wil bouwen.

De reden voor die vernietiging is, niet voor het eerst, de stikstofproblematiek. "Dit is het langverwachte stikstofarrest en de vergunningenstop waar wij al zo lang voor vrezen", aldus De Ridder. "Dat is zeer triest, temeer omdat we hier al geruime tijd voor waarschuwen."

"Dit is een belangrijk arrest", zegt ook advocaat Stijn Verbist in "De Wereld Vandaag" op Radio 1. Hij is expert rechtsbescherming tegen de overheid, en treedt onder meer op als raadsman van een groep Turnhoutse boeren. "Maar liefst drie rechters hebben over deze zaak geoordeeld. Normaal is dat er maar één."

"De ethaankraker wordt gebouwd vlakbij een beschermd natuurgebied, Brabantse Wal in Nederland", legt Verbist uit. "Dat is een Natura 2000-gebied. In geval van stikstofuitstoot, hoe klein ook, schrijft de Europese regelgeving voor dat je dan moet onderzoeken wat de effecten zouden kunnen zijn op de natuur."

De Vlaamse overheid beoordeelde die impact op basis van een ministeriële instructie van minister Demir uit 2021, een tijdelijke verstrenging van de stikstofvoorwaarden bij gebrek aan een stikstofdecreet. Maar in die richtlijnen staat aangegeven dat ze "niet steeds mechanisch kunnen worden toegepast".

En dat heeft de overheid wel gedaan, zegt Verbist. "Er moet steeds geval per geval onderzocht worden wat de effectieve impact is, bijvoorbeeld door metingen te doen, en dat is hier niet gebeurd." De overheid is "routinematig en achteloos" te werk gegaan, is de Raad dan ook streng in zijn arrest. En daarom wordt de vergunning vernietigd.

Voor minister Demir toont de uitspraak vooral aan dat een snel akkoord een duidelijk stikstofdecreet noodzakelijk is. "De rechter zegt helder dat het regelgevend stikstofkader en de bijhorende maatregelen juridisch verankerd moeten zijn, vooraleer de beoordeling correct kan gebeuren", aldus Demir.

Maar op dat akkoord blijft het voorlopig wachten, nadat de Vlaamse regering er vorige week niet in slaagde een tekst goed te keuren die het stikstofakkoord van maart in regelgeving moet omzetten. Demir botste daarbij opnieuw met collega van Landbouw Jo Brouns (CD&V). Beiden verwijten elkaar gemaakte afspraken niet na te komen.

"Ik roep CD&V nogmaals op om tot inkeer te komen en niet langer spelletjes te spelen met de welvaart van Vlaanderen", zegt Demir. "Het ontwerpdecreet moet zo snel mogelijk goedgekeurd worden als we onze jobs en welvaart willen veiligstellen en rechtszekerheid willen voor ondernemers en landbouwers."

Ook Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) reageert op Twitter dat Vlaanderen "de investering van de eeuw dreigt mis te lopen" door het ontbreken van een stikstofdecreet. "Het is tijd om het tij te keren", aldus De Wever.

Niet iedereen volgt echter die lezing van het arrest. Onder meer professor klimaatrecht Kurt Deketelaere (KU Leuven) reageert op Twitter dat het arrest vooral de toepassing van Demirs ministeriële instructie uit 2021 in vraag stelt.

"De Raad van Vergunningsbetwistingen haalt vernietigend uit naar minister Demir die haar eigen ministeriële instructie niet naleefde. Een blamage", aldus Deketelaere, tussen 2007 en 2009 zelf kabinetschef van toenmalig Vlaams minister van Milieu Hilde Crevits (CD&V).

Ook volgens Mieke Schauvliege (Groen) schiet het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen vooral "de ministeriële instructie aan flarden". "De vergunning werd verleend zonder aan te tonen welke impact de uitstoot heeft op natuurgebied, want dat moest niet volgens de instructie", aldus Schauvliege.

De uitspraak zorgt er in ieder geval voor dat de Vlaamse regering met zorgen het zomerreces ingaat. Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) is op Twitter scherp voor collega Demir. Het arrest zet haar stikstof-vergunningenkader "op losse schroeven", meent hij.

Hij ziet in de uitspraak ook een bevestiging van "de waarschuwingen voor de verschillende stikstofbehandeling tussen landbouw en industrie"."Dit arrest creëert een nieuwe realiteit. We zullen opnieuw aan tafel moeten om het vergunningenkader met dit arrest te verzoenen", aldus Brouns.

Collega-minister Bart Somers (Open VLD) roept alvast op tot een spoedvergadering binnen de Vlaamse regering. Al lijkt de kans klein dat die er ook effectief zal komen, Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) houdt het voorlopig bij "informele contacten".