Waarom herdenken we het taalgebruik van Martine Tanghe? ‘De VRT bepaalt de norm niet meer’

De 1.200 kandidaten die in de winter van 1977 aan het beruchte journalistenexamen van de toenmalige BRT deelnemen, weten dat ze maar beter op hun uitspraak kunnen letten. De publieke omroep wil kijkers tonen wat correct Nederlands precies inhoudt en vraagt de geïnteresseerden daarom vroeg in de selectieprocedure al om nieuwsberichten voor te lezen. Het is niet verrassend dat de taalvaardige Martine Tanghe enkele maanden later samen met tien andere journalisten aan de interne opleiding mag beginnen. Haar voormalige collega, auteur Geert van Istendael, herinnert zich nog goed hoe ze tijdens de cameratest in enkele seconden tijd een rastalent bleek. Zonder ervaring ontpopt ze er zich als een van de sterkhouders van de ploeg.

In de decennia die volgen, krijgt Tanghe steeds meer erkenning voor haar taalvaardigheid. Ze mag onder meer de Groenman-taalprijs en de Grote Prijs Jan Wauters in ontvangst nemen, wat volgens taaladviseur en auteur Miet Ooms geheel terecht is. Ze werkt aan een podcast over de verspreiding van de standaardtaal in Vlaanderen en merkt op dat het nieuwsanker voor velen de norm voor correct en helder Nederlands was. Naast haar aangename stem en goede intonatie wijst ze vooral op de manier waarop Tanghe gevoel in haar woorden kon leggen. “Ze vond het evenwicht om op een zakelijke manier nieuws te brengen en tegelijkertijd voldoende empathisch over te komen. Dat is niet evident.”

Ambachtsvrouw

Als het op haar linguïstische overtuigingen aankomt, is Tanghe duidelijk een kind van haar generatie. In haar beginperiode bij de publieke omroep mogen stemmen en schermgezichten die een taalfout maken een blauwe brief van taalraadsman Eugène Berode verwachten. Het zijn waarschuwingen waarin hij de vergissing uitlegt en toont hoe het anders kan. Van Istendael herinnert zich dat er intern soms wat om die aanpak gelachen werd, maar hij zag er wel de meerwaarde van in. Zeker oudere medewerkers herinneren zich op dat moment immers nog hoe lang het Frans een grote invloed in Vlaanderen had. “We wisten ook hoe moeilijk het was om mensen ervan te overtuigen om hun dialecten tijdelijk te verlaten”, zegt Van Istendael. “Tanghes belangrijkste gereedschap was de Nederlandse taal en ze verzorgde het tot in de puntjes. Op dat vlak was zij een ouderwetse ambachtsvrouw.”

De tijden waarin de publieke omroep enkel lof kreeg voor zijn omgang met het Standaardnederlands, zijn ondertussen al lang vervlogen. De voorbije jaren was er zo kritiek op de Kempense tongval van Radio 2-presentatrice Kim Van Oncen en werd ook Tom Waes op de korrel genomen vanwege zijn gebruik van tussentaal in Het verhaal van Vlaanderen. Hoewel met Tanghe een belangrijk symbool van de standaardtaal verdwijnt, was de evolutie dus al langer aan de gang.

“De publieke omroep bepaalt de norm niet meer, maar wil er nog wel een voorbeeld van zijn”, zegt Ooms. Het is daarbij niet altijd evident om een evenwicht te vinden tussen laagdrempeligheid, geloofwaardigheid en de traditionele voorbeeldrol. In nieuwsprogramma’s houden schermgezichten nog steeds vast aan de accentloze standaardtaal, maar recent leidden berichten over een eventuele herziening van het Taalcharter tot discussies. In De Standaard zei VRT-taalraadsvrouw Geertje Slangen dat er meer ruimte moest komen voor “buitenlandse accenten, informele omgangstaal en regionale variatie”. Minister van Media Benjamin Dalle (cd&v) liet daarop weten dat meer tussentaal op de omroep “niet aan de orde was”.

Taalregister

Taaladviseur Miet Ooms merkt op dat er bij elke herziening van het Taalcharter wel een vrees bestond dat het Standaardnederlands losgelaten zou worden. Ze vindt dat de VRT aandacht voor helder en correct taalgebruik moet hebben, maar ze begrijpt dat er ook een zoektocht is om te weerspiegelen hoe Vlamingen spreken. Welk taalregister gehanteerd wordt, kan daarbij afhangen van welk doelpubliek er op welk medium aangesproken wordt. Tanghe zetelde bijvoorbeeld zelf in de auditiecommissie van de VRT, maar ze wilde geen dj’s voor MNM beoordelen. “Vroeger waren er educatieve programma’s als Hier spreekt men Nederlands, maar die zouden vandaag niet meer werken. Hoewel de VRT haar rol nog steeds zo goed mogelijk speelt, is de vraag hoeveel behoefte er nog is bij het publiek”, meent Ooms.

Sommigen menen verder dat omroepers via tussentaal de kloof met het publiek kunnen overbruggen, maar daar wil Van Istendael niet van weten. “Als ik naar Antwerpen ga, spreek ik toch ook niet plots Antwerps dialect? Schermgezichten komen rechtstreeks in de huiskamers, dan leg je je voeten niet op tafel.”

Hij is daarbij een voorstander van een publieke omroep die aan volksverheffing doet en de standaardtaal verdedigt. Tanghe heeft met haar liefde voor taal alvast indruk gemaakt. “Ze kwam meer dan 40 jaar lang meermaals per week op televisie, dan word je deel van het meubilair en heb je invloed op de taal. Ik mag nog zoveel boeken schrijven als ik wil, daar kan ik nooit aan tippen.”