Fietsrevolutie volop aan de gang, ook in de mailbox van de nieuwsombudsman
De nieuwsombudsman krijgt wel eens opmerkingen binnen over de taal die de redactie gebruikt in artikels en reportages over fietsers. In veel van die klachten heeft het woord “zwakke weggebruiker” afgedaan. Zeggen we niet beter “actieve weggebruiker”? En waarom schrijft de redactie “Fietser aangereden door auto” en niet “Automobilist rijdt fietser aan”?
Fietsers zijn een groeiende groep weggebruikers. De fietsrevolutie is volop aan de gang. Meer en meer mensen gebruiken de fiets als belangrijkste verplaatsingsmiddel. In 2005 was voor 7,8 procent van de Belgische werknemers de fiets het hoofdvervoersmiddel. In 2017 was dat 11,1 procent en nu is dat 14,1 procent. In Vlaanderen gaat 20 procent van de werknemers regelmatig met de fiets naar het werk. Ook in de mailbox van de nieuwsombudsman laten fietsers van zich horen.
Zwakke of actieve weggebruiker?
"In het Journaal was er sprake van "zwakke weggebruikers". Binnen de mobiliteitswereld wordt echter gekozen voor de term "actieve weggebruiker". Is er een reden waarom jullie nog steeds naar "zwakke weggebruikers” refereren?"
"Zwakke weggebruiker" is een ingeburgerde term om te verwijzen naar fietsers en voetgangers. Mensen die dat horen of lezen weten onmiddellijk wat er bedoeld wordt. Dat draagt bij aan heldere berichtgeving.
"Actieve weggebruiker" is niet zo’n duidelijke term. Zijn automobilisten en motorrijders dan niet actief in het verkeer? Bovendien wordt hij gepusht door belangengroepen zoals de Fietsersbond. Je kunt je afvragen of een onpartijdige redactie terminologie van belangengroepen moet overnemen. Als die term dan toch eens opduikt in een artikel, komt daar ook reactie op.
“Volgend artikel trok mijn aandacht: “Op 3 april start het Agentschap Wegen en Verkeer met de herinrichting van de Tiensepoort in Leuven, het kruispunt met de Geldenaaksevest en de Tiensesteenweg. Het kruispunt wordt uitgerust met nieuwe verkeerslichten en actieve weggebruikers krijgen meer ruimte.” (Actieve weggebruikers = eufemisme voor zwakke weggebruiker blijkbaar; dat wil dus zeggen dat automobilisten geen actieve weggebruikers zijn, bromfietsers net als motorijders ook niet). (Wil de VRT de groene beweging helpen aan een nieuw imago?)”
Hoe concreter hoe beter
Is er dan geen alternatief mogelijk voor "zwakke weggebruiker"? Jazeker. In een discussie op de redactie met VRT-verkeersanker Hajo Beeckman werden alternatieven geopperd zoals "kwetsbare weggebruiker" of "zachte weggebruiker". Die zijn veel duidelijker dan "actieve weggebruiker" en worden doorgaans als minder negatief ervaren dan "zwakke weggebruiker".
Het is moeilijk om als ombudsman journalisten te verplichten bepaalde termen wel of niet te gebruiken. Zolang het om correcte en vlotte Nederlandse spreek- en schrijftaal gaat, kan de redactie hierover autonoom beslissen. Het lijkt mij wel aangewezen dat de redactie de zaken zo concreet mogelijk benoemt. Dus waarom niet gewoon spreken van fietsers, voetgangers en steppers als dat kan?
Auto of automobilist?
Niet alleen het gebruik van de term "zwakke weggebruiker" zorgt voor verontwaardiging in de mailbox, ook de beschrijving van ongevallen levert met regelmaat kritische mails op. Titels zoals "Vrouw zwaargewond nadat ze met fiets onder vrachtwagen belandt in Antwerpen" of "Fietser botst tegen opengezwaaid portier van auto in Leuven" kunnen daarin op weinig begrip rekenen.
"Het zijn geen fietsers of voetgangers die door auto- of vrachtwagenchauffeurs worden overreden of gegrepen. Fietsers en voetgangers lijken op een onbegrijpelijke manier telkens onder wielen en vrachtwagens terecht te komen alsof dat een logisch gevolg is van hun gedrag. De fietsers zijn hierbij telkens actieve personen die daden stellen. Daarmee legt men - althans initieel - de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers. Het lijkt erg op victim blaming."
Ongevallen beschrijven is niet zo makkelijk. Een titel probeert bondig samen te vatten wat er gebeurd is. Daarbij wordt vaak de focus gelegd op het slachtoffer. Dit betekent niet dat de verantwoordelijkheid bij het slachtoffer gelegd wordt. Meestal is op het moment van de berichtgeving nog niet duidelijk wie schuld treft of wat er precies gebeurd is. De redactie baseert zich hiervoor op informatie van correspondenten, politie, parket of hulpverleners.
"Ik zou u willen aanmoedigen om in uw nieuwsartikelen het woord "automobilist" te gebruiken om te verwijzen naar de persoon achter het stuur van een voertuig, in plaats van "bestuurder" of "auto". Dit geeft een duidelijker beeld van wie er verantwoordelijk is voor de veiligheid op de weg en benadrukt het menselijke aspect van het verkeer. Als we het hebben over fietsers, gebruiken we consequent het woord "fietser" om te verwijzen naar de persoon op de fiets. Ik denk dat het belangrijk is dat we dezelfde benadering hanteren als het gaat om automobilisten en andere bestuurders van voertuigen."
Uiteraard dragen alle weggebruikers verantwoordelijkheid in het verkeer. Maar opnieuw, het is moeilijk om als ombudsman journalisten op te leggen om "auto" niet meer te gebruiken als het over een "automobilist" gaat. “Auto” gebruiken om te verwijzen naar een “automobilist” is correcte en vlotte Nederlandse spreek- en schrijftaal, dus de redactie kan hier autonoom in beslissen. Maar zoals hierboven ook al gezegd, hoe concreter hoe beter.