Zeldzame ‘blauwe supermaan’ te zien in augustus: hoe en waar kun je het fenomeen spotten?

De maan is, net zoals onze aarde, een groot rotsblok dat zelf geen licht geeft. En toch staat hij op vele nachten als een heldere stip aan onze hemel. Dat komt omdat de maan de stralen van de zon weerkaatst en de naar de zon gerichte helft zichtbaar wordt voor ons.

Waar de maan zich precies bevindt ten opzichte van ons en de zon bepaalt hoeveel we van de lichte en donkere kant te zien krijgen. Dit noemt men de ‘maanfasen’ of ‘schijngestalten’ van de maan. De meest opvallende daarvan zijn de volle en nieuwe maan, waarbij de volledige lichte en donkere kant naar ons toe gericht zijn. Een volledige maancyclus, van nieuwe maan tot volle maan en terug, duurt gemiddeld 29,5 dagen. Deze periode staat ook wel bekend als de ‘synodische maand’.

_{Lees verder onder de afbeelding.}

Dat betekent dus dat we in de meeste gevallen 1 volle maan hebben per maand gedurende het jaar. Meestal, maar niet altijd. Want zo’n synodische maand komt dus niet precies overeen met de maanden van onze kalender. Om de 2,7 jaar hebben we één volle maand extra in een maand. De tweede volle maan van die maand (dit jaar de volle maan op 30 augustus) krijgt dan de titel ‘blauwe maan’. Deze term is wellicht afkomstig van de Engelse uitdrukking ‘once in a blue moon’, wat betekent dat iets zelden voorkomt. Een blauwe maan is dus zeldzaam maar niet uitzondelijk.

Maar deze definitie van een blauwe maan is eigenlijk ontstaan door een fout. Eentje die gemaakt werd door James Hugh Pruett in 1946 in het magazine ‘Sky and Telescope’. Onbewust versimpelde hij de originele wetenschappelijke betekenis van de term blauwe maan. Die verwees namelijk naar de derde van vier volle manen in één astronomisch seizoen. Daardoor zitten we nu met 2 soorten blauwe manen opgezadeld. We zien eind augustus dus niet de ‘echte' seizoensgebonden blauwe maan aan de hemel prijken maar de maandelijkse. De volgende seizoensgebonden blauwe maan kan je pas op 19 augustus 2024 zien. De volgende maandelijkse is op 31 mei 2026 te zien.

Een blauwe maan kleurt dus niet plots blauw. Al is dat niet onmogelijk. De samenstelling van de atmosfeer kan een invloed hebben op het zonlicht dat de maan richting onze ogen weerkaatst. Stofdeeltjes in de lucht bij bosbranden of vulkaanuitbarstingen kunnen als een filter werken. Dat was bijvoorbeeld het geval in 1883 na de uitbarsting van de vulkaan Krakatoa. Toen zagen mensen effectief een blauwe maan aan de hemel.

_{Lees verder onder de afbeelding.}

De blauwe maan is echter niet enkel de tweede volle maan in een maand maar ook een zogenaamde supermaan. Een term die weergeeft hoe dicht de maan bij de aarde staat.

Net zoals de planeten in ons sterrenstelsel is de baan van de maan geen cirkel maar een ellips. Soms staat de maan daardoor dichter bij de aarde en soms verder weg. De kortste afstand is het perigeum en bedraagt gemiddeld rond de 363.300 km. In dit geval spreekt men van een supermaan. De grootste afstand is het apogeum en bedraagt gemiddeld rond de 405.500 km. Dan spreekt men van een micromaan. Hoewel er een verschil is in grootte en helderheid tussen de twee uitersten en een ‘normale’ volle maan gaan we dit niet bewust opmerken als we naar boven kijken.

De eerste supermaan, te zien op dinsdagavond 1 augustus vanaf ongeveer 21 uur op, zal opkomen in het zuidoosten en staat dan op zo'n 357.530 kilometer afstand van de aarde. Vanuit een gebied met donkere lucht en beperkte lichtvervuiling is de supermaan het beste te zien. Het gebruik van een kleine telescoop of een verrekijker biedt de mogelijkheid om het oppervlak van de maan meer in detail te bekijken.

In de nacht van woensdag 30 augustus op donderdag 31 augustus zal de maan nog iets dichter bij de aarde staan, zo'n 357.344 kilometer. Als het onbewolkt en droog is, zullen de manen mooie plaatjes opleveren.