Google eert Belgische wielrenner Willy De Bruyn: wie is de vergeten intersekse pionier in de sportwereld?
De Belgische versie van Google zet vandaag wielrenner Willy De Bruyn in de aandacht. Hij was een van de eerste intersekse personen die een geslachtswijziging afdwong. Wie is de coureur die als Elvira wereldkampioene werd, als Willy sociale geschiedenis schreef en vandaag door 's werelds bekendste zoekmachine in de bloemetjes wordt gezet?
109 jaar geleden zag Willy De Bruyn het levenslicht, zo leert Google ons vandaag. De Oost-Vlaamse wielrenner drijft driftig de twee O's van de zoekmachine aan. Wie zich nu in de haren krabt en De Bruyn niet meteen tussen namen als Merckx of De Vlaeminck kan thuisbrengen, moet niet vrezen. De Bruyn, hoewel ook meervoudig kampioen(e), schreef eigenlijk meer sociale geschiedenis dan sporthistorie.
Misschien is het beter om te stellen dat Willy De Bruyn vandaag 109 zou zijn geworden eerder dan dat 109 jaar geleden Willy De Bruyn werd geboren. Op 4 augustus 1914 was het namelijk niet Willy, maar Elvira die ter wereld kwam.
Gemakkelijk succes, moeilijk identiteitsvraagstuk
De jonge Elvira werd in het Oost-Vlaamse Erembodegem al snel het mikpunt van spot. Ze bleek veel krachtiger dan de rest van de meisjes, at grotere hoeveelheden dan van een jongedame verwacht werd en haar clitoris was zodanig groot dat hij voor een kleine penis kon doorgaan.
Haar uitlaatklep vond ze in het wielrennen, waar ze al snel boven de rest van de vrouwen uitstak. Ze won de ene na de andere koers, mocht steevast het goud mee naar huis nemen en kroonde zich in 1934 in Schaarbeek voor het eerst tot officieuze wereldkampioene. Twee jaar later was het opnieuw prijs.
Maar al dat "makkelijk" succes was niet aan Elvira besteed. Ze voelde zich al lange tijd niet thuis in een vrouwelijk peloton en wilde bij de mannen meerijden. Een eerste aanvraag tot aanpassing van haar sekse werd geweigerd, pas in 1937 kon ze op grond van twee medische attesten en stevige documentatie toch haar geslacht wijzigen. Elvira werd op 23-jarige leeftijd Willy.
Enig sportief succes was Willy niet meer gegund. In het mannenpeloton haalde hij zelden het podium. Hij legde zich toe op een toekomst als cafébaas in Brussel waar hij zijn verleden als curiositeit in de markt zette om klanten te lokken. Hij trouwde met een vrouw en overleed eerder anoniem op 75-jarige leeftijd. De Bruyn kreeg een begrafenis op kosten van het OCMW.
Post-mortem pionier
De pioniersstatus verwierf De Bruyn eigenlijk pas redelijk recent. In 2019, amper vier jaar geleden, kreeg Willy een Brusselse straat naar zich vernoemd. In een wereld waarin gender, sekse en de rol van onze identiteit in de sport bron van discussie vormen, was het verhaal van De Bruyn een van de vroegste van sportieve emancipatie.
"Willy De Bruyn is een rolmodel omdat hij als één van de eerste intersekse personen op eigen aanvraag van geslacht veranderde", zegt Bieke Purnelle, directeur van kenniscentrum voor Gender en Feminisme Rosa vzw en in haar vrije tijd groot koersliefhebster. "Dat heeft hem een fortuin gekost. Hij heeft bijna al zijn verworven prijzengeld uitgegeven aan juridische en bureaucratische onderzoeken. De Bruyn is in een tijd waarin nog erg denigrerend over intersekse en gender werd gesproken met een van de eerste genderliteratuuronderzoeken naar de rechter gestapt."
Willy De Bruyn is een rolmodel omdat hij als één van de eerste intersekse personen op eigen aanvraag van geslacht veranderde
Daarnaast speelde het verhaal van De Bruyn ook in op het onderscheid tussen mannen- en vrouwensporten, een debat dat vandaag sterk leeft. "Het is maar de vraag of Willy ook Elvira had kunnen worden", vraagt Purnelle zich af.
"Vandaag zie je dat die discussie vooral over transpersonen gaat, wat nog iets anders is dan intersekse. Men gaat er bijvoorbeeld van uit dat iemand die in zijn puberteit mannelijke hormonen produceerde, voor de rest van zijn leven een sportief voordeel heeft. Daarover doen wetenschappers momenteel nog steeds onderzoek. Een hoge VO2-max, wat belangrijk is om topwielrenner te worden, is daarentegen aangeboren, ongeacht je geslacht."
In de plooien van de tijd
"Willy zou vandaag grote ogen trekken als hij zag hoeveel aandacht er is voor zijn problematiek en de hele discussie er rond", zegt journalist Brecht Castel die in 2019 voor weekblad Knack onderzoek deed naar de geschiedenis van De Bruyn. Zowel Castel als Purnelle verwijzen naar Caster Semenya, een Zuid-Afrikaanse langeafstandsloopster die de voorbije jaren in opspraak kwam omdat ze met erg mannelijke kenmerken in de vrouwencompetitie loopt.
"Het is in elk geval goed dat er vandaag met meer gevoeligheid over het thema wordt gesproken", vindt Castel. "Willy Debruyn is tijdens zijn leven nooit als voortrekker beschouwd. Ik ben mijn onderzoek ook maar gestart omdat ik zijn naam ergens klein in een krant tegenkwam. Hij had bovendien geen nakomelingen of familie meer. Hij is tussen de plooien van de tijd gevallen. Tot nu."