Ontdopen na "Godvergeten", wat is het effect voor de Kerk?

“Godvergeten” op Canvas toont de meest indringende getuigenissen van slachtoffers van kindermisbruik door religieuzen in Vlaanderen. Getuigenissen uit het verleden, littekens uit het heden. Het schokt de kijkers duidelijk, het is "talk of the town", de meningen zijn alomtegenwoordig: op internetfora, op websites van kranten en op sociale media… 

Kortom, er leeft iets, er borrelt iets. En van de weeromstuit zie je wat je altijd ziet als de Kerk weer eens discutabel, controversieel of spraakmakend in de media komt: mensen willen zich laten ontdopen. Zoals er vrijheid van godsdienst is, gelukkig maar, zo is er ook vrijheid van je weg te trekken van deze of gene overtuiging, godsdienst of ideologie. 

Eerst en vooral: wat is ontdopen? Het is in de eerste plaats iets wat puur als handeling niet mogelijk is. Het doopsel op zich is binnen de Kerk van groot belang, het is het allereerste sacrament. Maar wie er afstand van wil nemen, kan dat de facto niet. Gewoonweg niet. Het is gebeurd, je kan - om het met een boutade te zeggen - het wijwater niet teruggooien naar de priester. Maar er is wel iets administratiefs mogelijk. Een brief of een e-mail naar het bisdom waar je bent gedoopt (en dat is niet noodzakelijk het bisdom waar je woont) met de vermelding uit de Rooms-katholieke kerk te willen stappen, is voldoende. Dan wordt je naam geschrapt uit het doopregister en daarvan krijg je een officieel bericht, zowat enkele weken na de aanvraag. Voor de Kerk blijft elke gedoopte wel een gedoopte, of je nu nog in het register staat of niet. God kent al zijn kinderen. Voor een afvallige ligt dat anders natuurlijk.

“Meneer, het kan die van de Kerk niets schelen, die ontdopingen”, zei iemand me deze week. Wel, dat durf ik te betwijfelen. Het is wel zo dat de de Kerk zelf eerder zwijgt over “Godvergeten” en de inhoud ervan. De eerste reacties kwamen er twee dagen na de eerste aflevering van de reeks, toen de Vlaamse bisschoppen een algemene communicatie plaatsten, op de site kerknet.be. En Lode Aerts, de bisschop van Brugge, reageerde ook bij Kerknet, na de tweede aflevering van de reeks. En vooral Johan Bonny, de bisschop van Antwerpen, die naar voren is geschoven als spreekbuis, sprak ook, op Radio 1, in een ietwat mank interview. Maar voor de rest is het al bij al stil gebleven. Al moet gezegd dat de bisschoppen eigenlijk hadden aangekondigd pas te zullen reageren na afloop van de reeks.

Een belronde langs de bisdommen leverde me geen enkel getal op, telefoons werden niet opgenomen, aanvragen tot ontdopen werden bijna doodgezwegen, op één iemand na die meldde “dat er wel wat aanvragen zijn, maar nu ook niet echt significant meer”. En ook: “We communiceren over het aantal ontdopingen in ons jaarrapport, dus in november van volgend jaar.”

Tja. Dat zwijgen, noem het zelfs geheimhouding, dat schept een kwalijke perceptie, alsof je onverschillig en vanuit de ivoren toren of de hoogste hemellagen toekijkt. Insiders weten maar al te goed dat er wel degelijk met gefronste wenkbrauwen wordt gekeken naar de aanvragen tot ontdoping. Typisch is dat dat altijd net als een steekvlam veel licht en kabaal maakt, dat houdt enkele weken aan en het valt dan weer stil. Het gebeurde al eens goed twee jaar geleden, toen het Vaticaan een opmerkelijk conservatief en ouderwets standpunt over homoseksualiteit verspreidde, waar ene Johan Bonny toen trouwens zeer misnoegd over was, ook publiekelijk. Resultaat toen: zowat 2.000 ontdopingen.

Om maar te zeggen, het gaat toch altijd maar over een minderheid, het is niet omdat iets door een megafoon wordt geschald, dat iedereen het ook heeft gehoord en ernaar handelt. Dus, er is geen totale exodus van misnoegde (ex-)gelovigen.

Maar als bekende namen zoals Lectrr, Joël De Ceulaer of Siska Schoeters met scherp schieten en spreken over ontdopen, dan moet je toch wel opletten. Zeker in tijden waarin sociale media en het internet alles razendsnel verspreiden. Dan leeft het duidelijk, breed in de samenleving. Ik hoop dat de heren (en enkele dames) van de Kerk dat beseffen. Maar ik denk het wel. Maar niet communiceren, dat is veruit de slechtste vorm van communicatie.

“Als ik niet meer gedoopt ben, dan krijgen ze geen geld meer voor en van mij", klinkt het wel eens. Neen, zo werkt het niet. De “bedienaars van de erediensten” (zowel bij de Rooms-katholieken als bij de andere erkende godsdiensten) worden al van in de 19e eeuw betaald door de Belgische Staat. Dat is verankerd in de Belgische grondwet.. Dat veranderen, vraagt een grondwetswijziging. Daarvoor is politieke moed nodig en vooral ook een politieke meerderheid die - zelfs verspreid over twee legislaturen - twee derde groot zal moeten zijn. Een half mirakel heb je dus nodig om dat te bewerkstelligen.

En dan heb je nog de lokale overheden (steden en gemeenten) die vaak instaan voor de centen voor de gebouwen van de erediensten, voor bijvoorbeeld het onderhoud van (vaak verouderde en dus dure) kerkgebouwen. En de Vlaamse onderwijsportefeuille die deels wordt gebruikt om leerkrachten (godsdienst, maar ook zedenleer en zo meer) in het gemeenschapsonderwijs te betalen. Een politiek-juridisch kluwen dat je niet snel ontward krijgt.

Bij ons is het helemaal anders dan bijvoorbeeld in pakweg Nederland, Duitsland, Zweden of Italië waar je als burger mee bepaalt naar welke religie of overtuiging je belastinggeld al dan niet gaat. Een lidmaatschap, als het ware. Wist je dat de centen voor de Rooms-katholieke Kerk worden bepaald aan de hand van het aantal inwoners per parochie, of die nu geloven of niet, of die nu naar de kerk gaan of niet? En dat de Kerk, afhankelijk van de tellingen, 80 tot 90 procent van heel het religiebudget krijgt? Is dat disproportioneel? Of hebben tradities, cultuur, erfgoed en geschiedenis ook hun waarde en moet je niet alles met de weegschaal afmeten? Stof tot discussie. Bijvoorbeeld in parlementen en commissies. Want religie, leren berekeningen, kost elke Vlaming rond de 80 euro per jaar. Dat is grosso modo een half miljard per jaar, in Vlaanderen alleen al. 

Dat bisschop Bonny deze week wat ongelukkig uit de hoek kwam, is een feit. Zeggen dat je “geen priester bent geworden om zulke dingen op te kuisen” getuigt van weinig empathie. Is een Calimero-idioom ook. De Kerk en haar leiders en woordvoerders kan je alleen maar veel empathie en omzichtigheid toewensen. Het kan beter, het moet beter. 

Misschien kan bisschop Bonny (toch progressief in de leer, zou je denken) het wel anders vertolken over twee weken, wanneer hij - zoals aangekondigd - zijn oordeel geeft over de hele reeks, vier afleveringen, van “Godvergeten”. Een "mea culpa" is altijd op zijn plaats, de Kerk zal nooit te veel berouw kunnen tonen.

Aan de andere kant heeft Bonny ook gelijk als hij zegt dat “sinds de zaak-Vangheluwe de Kerk er alles aan doet om haar verantwoordelijkheid te nemen”. Dat is waar, er wordt nauwgezetter tewerk gegaan, er zijn meldpunten en preventie-acties gekomen, er is een andere dialoog, de gelovigen zelf zijn zich bewust van de gruwelijke misbruikgevallen uit het verleden. Je kan zelfs zeggen dat de Kerk "woke" is als het over de kwestie gaat.

Bovendien is er vanuit het Vaticaan - door paus Franciscus - een strikte houding gekomen tegen kindermisbruik en het toedekken ervan. Niets te vroeg. Het besef is er, de goede wil wellicht ook, maar de uitwerking en de communicatie laat vaak nog te wensen over. Het is vaak gecrispeerd en stijf. Er is nog veel werk voor het instituut Kerk, dat voor eeuwig en altijd is aangevreten en bezoedeld door de ontelbare dramatische feiten uit het verleden. Een deel daarvan ook bij ons.

Gods wegen zijn ondoorgrondelijk, maar je kan alleen maar hopen dat er berouw komt. Naast inzicht, overleg, communicatie en openheid. Dat is wat heel veel gelovigen van onderuit willen: de jongeren, de LGBTQ+-gemeenschap, de geëngageerde parochianen, de overtuigde volgers van Jezus. En weet je, het is wat niet-gelovigen ook willen. Omdat er al genoeg verdeeldheid is in de samenleving. Welaan dan.

(slachtoffers kunnen zich nog altijd melden via info.misbruik@kerknet.be of bij justitie: lieve.pellens@just.fgov.be)