176.000 mensen op de wachtlijst, maar geld voor sociale woningen gaat naar studentenkoten: hoe komt dat?

Diependaele maakt in totaal zo’n 226 miljoen euro vrij voor 3300 nieuwe betaalbare studentenkoten. De 41 woonmaatschappijen in Vlaanderen, die per regio verantwoordelijk zijn voor de sociale woningen, moeten helpen die te bouwen. Niet alleen wordt hun takenpakket zo uitgebreid, een deel van hun budget voor sociale woningen moeten ze gebruiken om de bouw van de koten te financieren. 126 miljoen euro om precies te zijn.

Ondertussen zijn de wachtlijsten voor mensen die een sociale woning willen erg lang. In juli stonden 176.000 mensen geregistreerd als kandidaat-huurder, de gemiddelde wachttijd is iets meer dan 4 jaar. Er zijn simpelweg te weinig sociale woningen. 

Toch is er volgens ministers Diependaele ruimte om budget voor sociale woningen in te zetten om koten te bouwen. “Een deel van het budget voor sociale woningen geraakt niet uitgegeven. Daarom hebben we gekeken of er nog andere noden waren die we met dat geld zouden kunnen oplossen”, zei hij in “De ochtend” op Radio 1.

Hoe komt het dat er zoveel sociale woningen gebouwd moeten worden en het budget toch niet opgeraakt? De snelheid waarmee men woningen kan bouwen is trager dan men eigenlijk zou willen en nam de afgelopen jaren nog verder af.  

De Vlaamse regering stelt elk jaar een budget ter beschikking om sociale woningen mee te bouwen. Dat gaat niet over rechtstreekse subsidies, maar leningen met een negatieve rentevoet. Dat wil zeggen dat woonmaatschappijen geld kunnen lenen van de Vlaamse overheid en daar geen rente op moeten betalen. Integendeel, ze krijgen zelfs 1 procent rente. 

Jaarlijks kan de overheid zo’n 2 miljard euro voorzien om sociale woningen te bouwen en renoveren. In 2021 werd zo’n 1,1 miljard niet benut, vorig jaar bijna 1,3 miljard. Het niet geïnvesteerde geld wordt telkens overgeheveld naar het volgende jaar.

Ook vorig jaar haalde Diependaele daarom een deel van het budget weg. Toen ging een half miljard euro naar leningen aan de privé om sociale woningen te bouwen. Ondertussen nemen het bouwritme en het benutte budget wel opnieuw toe, zegt Diependaele.

"Of er budget over is of niet, het verdwijnt uit de pot van woonmaatschappijen voor de sociale woningen. De realiteit is dat er enorme wachtlijsten zijn die moeten weggewerkt worden", klinkt het bij woonmaatschappij Woonhaven Antwerpen.

Dat het bouwritme van sociale woningen zo traag is en het budget niet opgeraakt, heeft veel oorzaken. Gisteren publiceerden onderzoekers van de KU Leuven en de Universiteit van Antwerpen een onderzoek waarin ze uitzoeken hoe dat komt. "De conclusie is dat er niet één hoofdreden is", legt Sien Winters (KU Leuven) uit. Diependaele hervormde het systeem van sociale huisvesting de afgelopen jaren grondig. De hervorming - die deze zomer afgerond werd - vroeg veel inspanningen van de sector en vertraagde de werking van de woonmaatschappijen. Een bevraging bij de woonmaatschappijen bevestigt dat er afgelopen jaren minder nieuwe bouwplannen werden gemaakt en bestaande vertraging opliepen.

"Er zijn veel meer kwaliteitsvereisten dan vroeger, maar ook een erfgoedkwestie, discussie over de grondaankoop of tegenstand van omwonenden zijn belangrijke factoren", aldus Winters. Alleen al tussen de start van een project en de goedkeuring van de financiering zit gemiddeld drie jaar. "Sociale woningen bouwen wordt steeds complexer. Er zijn zoveel beleidsniveaus en instanties bij betrokken, een goede coördinatie vraagt tijd."

Naast het overgehevelde budget komt er vanuit de woonmaatschappijen kritiek over de uitbreiding van hun takenpakket. "'Het is haast onmogelijk om dat er bij te nemen. Eerst moet er zekerheid zijn dat de uitgeleefde en verouderde woningen van onze huurders in orde komen door renovatie of vervangingsbouw. Dat is onze absolute prioriteit. En daarna zien we wel", zegt Marc Heughebaert van Thuispunt Gent. 

Björn Mallants van woonmaatschappij Woontrots wil dat de minister zijn focus op andere dingen legt dan studentenkoten: "Ik was verbaasd gisteren. De prioriteit moet liggen op meer en betere sociale woningen met zo’n wachtlijst. Er zou moeten nagedacht worden over een ander financieringsmodel, elk nieuw project is nog altijd verlieslatend. Daarom moeten we steeds voorzichtig zijn met investeren en leningen aangaan."

Winters waarschuwt dat het geld dat nu vrijgemaakt wordt voor betaalbare koten ook echt moet gaan naar de studenten die dat het meest nodig hebben: “Als het geld verschoven wordt moet het heel doelmatig worden ingezet. Dat gaat over wie er precies beroep zal kunnen doen op die koten en hoe groot de korting dan zal zijn. Daar zullen goede regels over moeten komen.”