Olga moest geblinddoekt luisteren naar hoe Russen haar zoon folterden. Daarna onderging ze zelfde lot

254 dagen was Cherson vorig jaar in handen van de Russen en in die tijd zetten ze een netwerk van minstens 26 detentiecentra op, waar inwoners gevangen werden gehouden en gefolterd. Olga Tsjernjak was één van hen en ze getuigde daar onder meer over bij de Britse nieuwszender ‘Sky News’.

Al vanaf de eerste dag werd duidelijk aan welke gruwel ze overgeleverd was. Terwijl Russische bewakers haar zoon bewerkten met elektrische schokken, moest zij op de gang geblinddoekt toehoren. Kronkelend van de pijn smeekte de jongen zijn moeder om te praten en toe te geven dat ze een spion was, zoals haar buren hadden beweerd. “Ik wil niet dat ze me nog pijn doen, mama”, snikte hij.

Ze gaf toe. Daarop moest ze dezelfde kamer als haar zoon binnengaan en op dezelfde stoel gaan zitten. Vervolgens werden metalen knijpers op haar vingers gezet. Die waren door middel van draden verbonden met een toestel waarop een schakelaar, een knop en een kleine hendel te zien waren.

De ene vraag na de andere werd op haar afgevuurd en als ze weigerde te antwoorden, werd de schakelaar overgehaald. De pijn van de stroomstoten was verschroeiend. Ze gingen door tot ze het bewustzijn verloor. Wanneer ze weer bijkwam, ging het gewoon verder. Uiteindelijk gaven haar bewakers het op en werd ze teruggebracht naar haar cel. Daar verloor ze opnieuw het bewustzijn. “Ik dacht dat ik zou sterven", vertelt ze.

Haar linkerarm en linkerbeen bleken verlamd te zijn. De smeekbeden van haar celgenoten om een dokter werden echter niet beantwoord. Later werd wel een andere gevangene bij haar gelaten, die chiropractor was. Hij vertelde Olga dat ze een hartaanval had gehad.

Desondanks werd ze nog eens drie dagen ondervraagd. Deze keer zonder fysiek geweld, maar wel met vreselijke bedreigingen. Zo zeiden de Russen dat ze haar zoon zouden verkrachten als ze niet praatte.

Toen ze twee maanden vast zat, sijpelden berichten door dat Oekraïne aan het oprukken was en dat de Russen van plan waren om Cherson te verlaten. Haar hoop om vrij te komen werd meteen de grond ingeslagen, toen ze hoorde dat haar bewakers haar mee zouden nemen naar bezet gebied dat nog stevig in hun handen was.

Daar zou ze nog zeven maanden in een smerige cel zonder ramen zitten, met amper iets te eten. Tot in mei van dit jaar, toen een medewerker van de Russische geheime dienst naar haar cel kwam en haar beval om haar spullen te pakken. Ze moest eerst een papier tekenen dat ze niet onder druk was gezet en werd daarna met een zak over het hoofd in een bestelwagen gezet. Tien minuten later stopte die plots en werd ze eruit gegooid.

Dan begon de lange terugtocht naar Cherson. De kortste route was niet begaanbaar door het oorlogsgewoel en daardoor moesten ze via de Krim, Moskou, de grens met Letland en Polen reizen. Terug in Cherson probeert ze haar leven opnieuw op te pakken. Maar makkelijk is dat niet. Een eenvoudig bonzen op de deur of het zien van mannen in zwarte kleren jaagt haar nog altijd doodsangst aan.

Ook Anton Lomakin getuigde over hoe Russische soldaten hem tot bloedens toe sloegen, elektrische schokken gaven en dreigden om een kalasjnikov in zijn anus te steken. Op een dag trokken ze een kap over zijn hoofd, sleepten ze hem naar een greppel en zetten ze een geweer tegen zijn voorhoofd. “Bid!”, klonk het.

Drie schoten weerklonken, net naast zijn oog. “Ik nam afscheid van mijn leven”, vertelt de oud-politieman. “Ik was vooral dankbaar dat mijn familie al vertrokken was en ik de enige was die zou afzien.”

De beproeving van Anton startte net als bij Olga in augustus vorig jaar. Toen werd hij opgepakt door de Russen en beschuldigd van het doorspelen van informatie en het aan de galg praten van collaborateurs. Hij werd verraden door de enige persoon die wist dat hij daarmee bezig was: een collega bij de politie.

Die belde hem op een warme zomeravond op om af te spreken. Anton merkte echter dat hij gevolgd werd door twee mannen. Hij probeerde nog gevoelige informatie van zijn telefoon te wissen, maar het was al te laat.

Naast hem stopte een bestelwagen. Er sprongen enkele soldaten uit en die sloegen hem met een kalasjnikov op zijn achterhoofd. Terwijl ze hem meenamen, zag Anton zijn vriend in een wagen zitten samen met enkele Russische soldaten. “Hij had hen alles over me verteld”, doet hij zijn verhaal.

Anton kwam in een detentiecentrum terecht waar hij met een stok geslagen werd tot hij bloedde. Zijn bewakers folterden hem met elektrische schokken en dreigden ermee om een kalasjnikov in zijn anus te steken. Toen dat niet het gewenste resultaat had, probeerden ze een andere techniek: waterboarden.

Ze deden zijn T-shirt uit en legden dat op zijn gezicht. Vervolgens goten ze er een fles van vijf liter water over uit, waardoor hij het gevoel kreeg dat hij verdronk. Met tussenpozen viel hij flauw en moest hij overgeven. Toen hij zich verzette, gebruikten ze een stroomstok. “Zo ging het drie tot vier uur door.”

Tot vier keer toe moest hij de foltering ondergaan. Bij anderen in zijn cel werden ledematen gebroken, tanden uitgeslagen en elektriciteit op de genitaliën gezet. Een man kreeg stroom door zijn tong gejaagd. Die zwol zodanig op dat ze in tweeën scheurde. Anton zag ook mensen sterven aan wat hen was aangedaan.

Toen de Oekraïense troepen oprukten richting Cherson - wat op 11 november 2022 zou resulteren in de bevrijding - werd Anton verplaatst naar het zuiden. Daar stopten de folteringen. Begin december beval een bewaker ook hem om zijn spullen te pakken. Hij moest net als Olga een document tekenen dat hij geen klachten had over de politie en niet geslagen en gefolterd was. Vervolgens werd hij zonder enige uitleg vrijgelaten. Ver van huis en zonder identiteitspapieren.

Omdat hij niet wegraakte uit bezet gebied, dook Anton onder. Tot de Kakhovka-dam in juni brak en een groot gebied onder water zette. Samen met een vriend ging hij op een luchtmatras het kolkende water op, op zoek naar een boot die hen in veiligheid kon brengen. Terwijl ze rond zich lijken zagen drijven, werden ze gespot door een kleine visserssloep. Die nam hen mee. Ze slaagden erin om de Dnjepr over te steken en op door Oekraïne gecontroleerd terrein te raken. Daar vertelt hij nu zijn verhaal. En hij is niet de enige.

‘Sky News’ sprak in totaal met vijftien Oekraïners die gefolterd werden en hun verslagen zijn om ter gruwelijkst. Sommigen werden 24 uur per dag gefolterd, onder meer met elektrodes. Eén van de methodes werd ‘de telefoon’ genoemd. “Daarbij maakten ze de ene elektrode vast aan een oor en de andere aan de genitaliën. Een politievrouw werd geslagen en kreeg elektrische schokken via haar tepels. Ze zaagden haar pink af met een mes, namen haar kleren af en dreigden ermee haar te verkrachten”, klinkt het.

Volgens de meest voorzichtige schattingen zouden zeker 1.400 burgers vastgezet zijn in bezet Cherson. Volgens het ‘Media Initiative for Human Rights’ (MIHR) - een Oekraïense ngo - kan dat aantal zelfs oplopen tot 6.600. Zo’n 60 procent van hen zou gefolterd zijn volgens de ‘Mobile Justice Unit’, die bewijs verzamelt van schending van de mensenrechten. Meer dan 400 mensen zijn nog altijd vermist.