Yana's (21) eetstoornis verergerde door TikTok: bijna helft van jongeren ziet berichten over diëten en mager zijn

"Mijn eetstoornis is begonnen aan het begin van 2021, toen ik mentaal op een diep punt zat", vertelt de 21-jarige communicatiestudent Yana Degroote in onze podcast "Het uur van de waarheid". "Op TikTok en YouTube zag ik fitness-influencers vertellen hoe je snel kilo’s kan verliezen. Ik zag dat als adviezen die ik moest volgen om me beter te voelen. Ik verloor heel veel kilo’s waardoor ik uiteindelijk niets meer kon."

Yana is niet alleen. Een op de vijf jongeren (18 tot 30 jaar) in ons land hebben een eetstoornis. Meer nog, uit het Apestaartjarenonderzoek van 2022 blijkt dat 47 procent van de jongeren uit Vlaanderen en Brussel (12 tot 18) het afgelopen jaar onlineberichten over mager zijn en diëten zagen. Bij kinderen (6 tot 11) was dat 28 procent. Het promoten van extreem gewichtsverlies heet "pro-ana" en is de afgelopen tien jaar verspreid geraakt op verschillende kanalen.

Dat sociale media een grote impact kunnen hebben op psychisch kwetsbare jongeren is niet nieuw. In 2020 ontdekte ons reportagemagazine Pano dat jonge meisjes berichten delen over eetstoornissen en zelfdodingsgedachten in verborgen netwerken op Instagram. In de Pano “Het Eetprobleem” van vorig jaar getuigde ook de 22-jarige Rhune Bondue over hoe TikTok haar eetstoornis beïnvloedde. 

Uit onderzoek van onze redactie blijkt dat de pro-anaberichten en -groepen zich intussen hebben verplaatst naar andere sociale media als TikTok en Snapchat. 

Op TikTok vinden we tientallen accounts van zeer magere influencers, al dan niet met een eetstoornis. Om niemand aan te zetten deze profielen te volgen, noemen we er geen bij naam. Het gaat al snel om accounts met miljoenen volgers.

Hoe meer video’s we van deze accounts bekeken, hoe meer het algoritme van TikTok ons automatisch problematische video’s toonde. Zo zijn er video's waarin mensen vertellen over hoe je slechts enkele honderden calorieën per dag mag eten als je wil afvallen. Maar ook video's van extreem magere modellen op een catwalk worden ons gepresenteerd. In de reacties vinden we jongeren die zeggen dat ze er ook zo willen uitzien.

Volgens Ursula Van den Eede, coördinator en psychologe bij de Eetkliniek van UZ Brussel, is het voor jongeren ook moeilijk om deze berichten te toetsen aan de realiteit. "Op sociale media ziet iedereen er altijd goed uit. Je kan je foto’s filteren en bewerken zoals je wilt. Als jongeren een laag zelfbeeld hebben, wat het geval is als ze een eetstoornis hebben, gaan ze zich hiermee vergelijken.”

“Jongeren die hiermee in aanraking komen, zijn in volle groei", zegt An Vandeputte van Eetexpert, het Vlaams kenniscentrum voor eet- en gewichtsproblemen. "Ze zitten alleen op hun kamer met hun sociale media en de enige steun die ze hebben wordt door de algoritmes aangereikt. Ze komen in een soort schijnwereld terecht die hen het gevoel geeft dat ze niet alleen zijn.”

Sommige accounts op TikTok verspreiden links naar geheimere groepen op Snapchat en Telegram. Op Telegram zien we bijvoorbeeld accounts van meisjes die elke dag een foto van hun eten delen. Het gaat vaak om een bord met voedsel van enkele tientallen of honderden calorieën samen.

Op Snapchat is de sfeer wat grimmiger. We zien groepen waarin jonge meisjes en vrouwen beelden van zichzelf delen, vaak erg mager en soms ook met tekenen van zelfverwonding.

Op andere momenten zien we dat de meisjes elkaar, met opzet, beledigen. Ze spreken in harde taal over elkaars uiterlijk en gewicht, zoals "Je eet kk veel. Je bent kk dik". Het lijkt een onuitgesproken afspraak dat ze elkaar zo motiveren om minder te gaan eten en meer te sporten. 

Ook Yana heeft die extremere groepen zien voorbijkomen. “Ik ben daar nooit in meegegaan. Het was op een moment dat ik besefte hoe schadelijk dat kan zijn en ik kreeg toen ook al hulp van de psycholoog.”

Ursula Van den Eede benadrukt hoe gevaarlijk dit soort besloten kanalen zijn. “Jongeren die zich slecht voelen, gaan op zoek naar mensen die hetzelfde meemaken. Voordat ze het weten komen ze soms in zulke groepjes terecht. Het is typisch voor mensen met een eetstoornis om met elkaar in concurrentie te gaan en dan kan het snel escaleren.”

Dat lezen we ook in de groepen. Sommige meisjes geven toe dat ze plots zijn opgenomen in het ziekenhuis, omdat hun lichaam het niet meer aankon.

Yana is intussen bijna hersteld. Ze pleit ervoor dat het taboe op eetstoornissen en de invloed van sociale media verdwijnt. “Ik zie nu hoe schadelijk die berichten kunnen zijn. Soms vergelijk ik mezelf nog altijd met mensen die ik online zie. Ik denk dat we er veel meer over moeten praten met ouders, vrienden en hulpverleners.”

Ook is er volgens haar nood aan meer kennis over sociale media binnen de hulpverlening. “Ik ben enkele maanden in dagopname geweest, maar we hebben daar nooit gepraat over sociale media. Ik had daar wel nood aan.”