Overbevolking in cellen piekt: is heropening oude gevangenissen de oplossing?
De druk op de gevangenissen in ons land blijft toenemen. Overbevolking is er al jaren een probleem, maar bereikt recordhoogten sinds ook mensen met een straf lager dan drie jaar effectief in de cel moeten. Weldra heropenen oude gevangenissen om extra plaatsen te voorzien. Is dat de oplossing?
"De oude gevangenis van Dendermonde is uitgeleefd en hopeloos verouderd." De uitspraak van toenmalig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne dateert nog maar van maart. Toen verhuisden de 271 gedetineerden van de oude naar de nieuwe gevangenis in Dendermonde.
Als alles goed gaat, vindt de komende maanden alweer de omgekeerde beweging plaats voor een groep gevangenen, terug naar de gevangenis die dateert uit 1861. De nieuwe gevangenis zit nu al vol.
Dat de oude gevangenis ondanks de moeilijke leef- en werkomstandigheden en aftandse infrastructuur in gebruik zou blijven, werd vorig jaar al beslist. Van Quickenborne zag geen andere optie door de overbevolking.
Maar die loopt intussen zo hoog op dat er nog extra plaatsen bijkomen. Niet 100 zoals eerst gepland, maar 125 gedetineerden zullen er op termijn verblijven. De bedoeling is om in eerste instantie een sectie met 25 gedetineerden te huisvesten, omdat er niet meteen voldoende personeel beschikbaar is.
Meer dan 1.000 gevangenen zonder plaats
De overbevolking in de Belgische gevangenissen is een oud zeer. De afgelopen jaren werd ons land meermaals veroordeeld voor de overbevolking en slechte omstandigheden die daar het gevolg van zijn. Al decennia zoekt de politiek naar oplossingen, maar de cijfers blijven stijgen.
Vandaag zitten er 11.855 personen in de Belgische gevangenissen, terwijl er in theorie plaats is voor 10.620. "In de gevangenis van Antwerpen zitten er vandaag meer dan 250 gevangenen te veel", legt gevangenisdirecteur An Janssens uit. "Wij zitten met 690 op een capaciteit van 440."
Gevangenissen doen er alles aan om iedereen een plaats te geven. Dat leidt tot veel zogenoemde grondslapers. Mensen voor wie er geen bed is en die op een matras op de grond moeten liggen. Het cijfer fluctueert, maar steeg de afgelopen maanden opnieuw tot 175 in alle Vlaamse gevangenissen samen.
Waarom blijft de overbevolking toenemen?
Niet alleen de cijfers, ook de snelheid waarmee ze stijgen, baart zorgen. Vandaag zitten er 500 mensen meer in de gevangenis dan precies een jaar geleden. De nieuwe wetgeving over bestraffing speelt daar een rol in.
Van Quickenborne besliste dat korte straffen opnieuw uitgevoerd moeten worden, dat gebeurde in ons land al stelselmatig niet meer sinds de jaren 70. De wet dateert al van 2006, maar de regering besliste telkens om – net vanwege die overbevolking – de nieuwe regels nog niet in te voeren. Van Quickenborne deed dat wel.
In een eerste stap voert Justitie sinds september vorig jaar straffen tussen 2 en 3 jaar effectief uit. Dat zorgde ondertussen voor 598 gedetineerden die normaal niet in de cel hadden gezeten, maakte Van Quickenborne in augustus bekend. Sinds 1 september worden ook straffen tussen zes maanden en 2 jaar uitgevoerd, het aantal gedetineerden zal dus blijven stijgen.
Huidig minister Paul van Tigchelt (Open VLD) blijft achter de beslissing van zijn voorganger staan. "We hadden voorzien dat de uitvoering van de korte straffen op dit moment voor een extra populatie zou zorgen." Op termijn lost dat zelfs de overbevolking op, meent hij.
"Het uitvoeren van de korte straffen zal op termijn net bijdragen tot een verbetering van de overbevolking. Deze maatregel, samen met de klemtoon op kleinschalige detentie die de reïntegratie van gedetineerden in de samenleving voorbereidt, zal helpen om recidive te verminderen, waardoor de gevangenispopulatie zal afnemen."
We hadden voorzien dat de uitvoering van de korte straffen op dit moment voor een extra populatie zou zorgen
De groeiende capaciteitsproblemen kennen ook andere oorzaken, klinkt het bij het gevangeniswezen. "De opgevoerde war on drugs zorgt bijvoorbeeld al voor een 100-tal extra beklaagden per jaar", legt woordvoerder van het gevangeniswezen Kathleen Van de Vijver uit.
Jannsens treedt haar bij: "Het is een optelsom van problemen die samenkomen. De drugscriminaliteit, betere opsporingstechnieken en een voorlopige hechtenis die onbeperkt is. Maar ook de problematiek van de geïnterneerden blijft aanslepen." Dat zijn mensen die strafbare feiten pleegden, maar ontoerekeningsvatbaar werden verklaard. Ze horen eigenlijk niet thuis in de gevangenis, maar belanden er meestal wel.
Wachten op detentiehuizen en nieuwe gevangenissen
Om die extra instroom op te vangen, werkte Justitie een plan uit om extra capaciteit te creëren. Naast de nieuwe gevangenissen in Haren en Dendermonde zijn er ook plannen in Vresse-Sur-Semois en Leopoldsburg, samen goed voor 600 plaatsen.
Antwerpen krijgt, net als Dendermonde, een nieuwe gevangenis. Maar die zou nog altijd onvoldoende capaciteit hebben om de huidige bezetting van de oude gevangenis in de Begijnenstraat op te vangen.
De regering kijkt op korte termijn vooral naar detentiehuizen. Dat zijn kleinschaligere gesloten instellingen met een capaciteit tot maximaal 60 personen, specifiek voor gedetineerden die veroordeeld zijn tot korte gevangenisstraffen van maximaal drie jaar.
Voorlopig zijn enkel die in Kortrijk en Vorst operationeel. De huidige minister van Justitie, Paul Van Tigchelt, kondigde begin deze maand de opening van twee detentiehuizen in Wallonië aan. In Vlaanderen komen er nog in Olen, Zelzate, Ninove en Genk.
Oude gevangenissen zijn voorlopig broodnodig om de overbevolking niet verder uit de hand te laten lopen. Op 14 december gaat de oude gevangenis van Ieper opnieuw open, daar is vanaf 1 januari plaats voor 169 gedetineerden.
Voldoen eeuwenoude gevangenissen nog?
De vakbonden zijn kritisch. "Dendermonde is gesloten omdat het totaal verouderd was. Er zijn problemen geweest met de elektriciteit en de keuken en er is asbest aangetroffen in de kelder. En ik maak me ook grote zorgen of ze genoeg personeel gaan vinden", zei Robby De Kaey, federaal secretaris voor de socialistische vakbond ACOD in "De ochtend" op Radio 1.
Minister van Tigchelt verzekert dat de oude infrastructuur wordt aangepakt. "Het gaat onder meer om het vernieuwen van sanitaire leidingen en elektriciteit, vernieuwing in de keuken, updaten van de camera's en alarmen, het conform maken van de brandcentrale. Een deel is al uitgevoerd, een deel zal gebeuren wanneer de gedetineerden hun intrek hebben genomen."
Ook bij het gevangeniswezen vinden ze het heropenen een goede oplossing. "Het gebruik van oude gevangenissen is geen paniekvoetbal", zegt Van de Vijver. "Dit maakt al sinds het begin deel uit van het plan. De toename van het aantal gevangenen is een uitermate zure appel waar we door moeten bijten. Zowel voor mensen die leven als mensen die werken in de gevangenissen."
Janssens vindt dat er te veel gekeken wordt naar extra capaciteit. "Dat is een oplossing die goed is voor eventjes, maar je staat snel weer bij af. Alles zit meteen vol. Dat zie je in de nieuwe gevangenissen. Extra capaciteit geeft aan andere instanties zoals politie en parket het gevoel dat ze extra mensen naar de gevangenis kunnen sturen. Dat is een oneindig verhaal op die manier. Er moet veel meer naar alternatieven gekeken worden."