Is paus Franciscus bezig met zijn opvolging? Ja, maar aftreden zit er nog niet direct in

Is paus Franciscus zijn erfenis aan het voorbereiden en wil hij de hoge functies in het Vaticaan ingevuld zien, enkel en alleen door mensen van "zijn lijn"? Is elke kritische stem, elke tegenwind gedoemd om, in de nadagen van zijn pontificaat, gebannen te worden? Verdraagt Franciscus geen enkele dissonante stem? Deels.

Franciscus weet ook wel dat hij nooit door heel het Vaticaan op handen gedragen kan worden. Een paus wordt nu eenmaal niet unaniem door een conclaaf verkozen. Al snel na het aantreden van deze paus, goed 10 jaar geleden, werd duidelijk dat er best wel wat tegenstanders waren. Franciscus is daar altijd bedaard mee omgegaan, maar lijkt nu schoon schip te willen maken, iedereen die de eenheid binnen het Vaticaan ondermijnt, is een mogelijk doelwit.

Eerder van de week klonk het alsof Franciscus de Amerikaanse kardinaal Raymond Burke had ontslagen. Klopt niet, een kardinaal kan je niet zomaar ontslaan, daarvoor is een veroordeling, een juridisch argument nodig. Dat gebeurde ooit met kardinaal Theodore McCarrick. Veroordeeld voor seksueel misbruik, ontslagen uit zijn ambt. Terug naar de "lekenstand" gezet, priester af.

Dan denkt een mens direct ook aan Roger Vangheluwe, de gewezen bisschop van Brugge, die nog altijd de titel van bisschop draagt, al mag hij geen priesterlijke handelingen meer uitvoeren. Vangheluwe heeft weken geleden, na de hetze rond de televisiereeks "Godvergeten", een brief naar het Vaticaan gestuurd, mogelijk met het verzoek om afstand te doen van zijn priesterschap. Maar tot nader order is daar geen antwoord op gekomen, toch niet officieel. Onbegrijpelijk, maar wel waar. Maar we wijken af. 

Burke is niet uit zijn ambt gezet, Franciscus heeft hem wel zijn Vaticaans appartement ontnomen en zijn pensioenuitkering geblokkeerd. Veelzeggend genoeg. Wat binnen het kerkrechtelijk kader kan, heeft de paus doorgevoerd.

Burke, aartsconservatief, was van in het begin gekant tegen Franciscus. Elke opening naar moderniteit katte hij af. Thema’s als abortus, euthanasie, homoseksualiteit, laat staan homohuwelijken, waren onbespreekbaar. Om nog maar te zwijgen over vrouwen en leken binnen de Kerk. Burke, een discipel van de vorige paus, Benedictus XVI, grossiert in ouderwetse standpunten, tooit zich graag in groteske en barokke gewaden, voelt zich de "primus inter pares", net zaken waar Franciscus een gloeiende hekel aan heeft.

Na tien jaar pausschap is de twist, de vijandigheid alleen maar geëscaleerd. En Franciscus is het nu blijkbaar zo beu dat hij de grove borstel uit de kast heeft gehaald. Nota bene: enkele weken geleden zette Franciscus ook al een Amerikaanse bisschop opzij. Officieel omdat hij zijn bisdom verkeerd had geleid, maar zijn eeuwige oppositie en hardleers tegenwringen was er te veel aan. Zegt alles ook over de Amerikaanse Kerk die zich dezer dagen wentelt in conservatief denken, ver weg van de huidige lijn in het Vaticaan. Exit Burke dus. De 75-jarige kardinaal moet het nu maar zelf oplossen.

Waarmee is Franciscus bezig? Een vraag die al eens gonst in het Vaticaan. Is hij op het einde van zijn pontificaat alles aan het klaarzetten voor zijn opvolger? Mogelijk. Neen, wellicht. Franciscus is 86, zwak van gezondheid, misschien ook wel “uitgeregeerd” en wil sowieso maximaal veel invloed hebben op wat na hem komt.

Franciscus heeft zowat elk jaar een "consistorie" gehouden, de aanstelling van nieuwe kardinalen. Waarbij hij zijn principe van een Wereldkerk toepaste en kardinalen benoemde uit exotische oorden, maar ook uit "wingewesten", daar waar het rooms-katholieke geloof nog zieltjes wint. Zijnde vooral Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Europa is een geseculariseerd continent, waar meer afhakers zijn dan inhakers.

Op dit moment zijn er 136 kiesgerechtigde kardinalen bij een conclaaf, Franciscus heeft zowat 2 op de 3  daarvan aangesteld, gecreëerd zoals dat heet. Duidelijk, zijn lijn zit in het volgende conclaaf, meer nog, zijn opvolger wordt iemand van zijn overtuiging. Dus ja, Franciscus heeft zijn nalatenschap goed verzorgd.

Maar hoe lang blijft hij nog aan? Want de man is toch ziek? Ja, de paus is oud, heeft sinds zijn jonge jaren maar één werkende long, sukkelt met ischias en stapt moeilijk of zit in een rolstoel, verkoudheden en griepaanvallen overvallen hem waardoor hij aan audiënties moet verzaken, hij is vaker kortademig.

Weet dat de paus een agenda heeft waar zelfs geen top-CEO of hoge politicus mee kan concurreren. Hij staat om 4 uur op om te werken en gaat maar door. Elke dag. Een paus heeft geen vakantie- of recupdagen. Normaal gezien zou hij dit weekend op de klimaatconferentie in Dubai zijn, maar zijn artsen hebben hem dat toch maar afgeraden. De paus, ook al is hij de opvolger van Petrus en de gezant van God, is ook maar een mens. En een mens heeft grenzen, fysiek én mentaal.

Franciscus heeft al vaker aangegeven dat hij bereid is om, net als zijn voorganger, indien nodig vroegtijdig te stoppen. Maar hij heeft ook al aangegeven dat hij wil sterven in zijn ambt. Vaag dus. Vaak wordt gezegd dat Franciscus een pure jezuïet is, die dus in drie stappen denkt en pas na een tijdje beslist. Aan de andere kant is Franciscus, tot ergernis van zijn entourage, al vaker impulsief gebleken. Er is eigenlijk geen staat te maken op de man. Intrigerend, eigenlijk.

Franciscus’ stokpaardje is het synodale, noem het een overlegcultuur, om naar een nieuwe aanpak van de Kerk te geraken. Enkele weken geleden eindigde de eerste ronde van zo’n synode, over een jaar is er een tweede en definitieve ronde. Die dan tot besluiten moet leiden. Het is aannemelijk dat Franciscus nog tot dan wil doorgaan. Dan lijkt zijn takenpakket afgerond en is het niet ondenkbaar dat hij het voor bekeken houdt. Maar voor hetzelfde geld doet hij voort. En nog eens voor hetzelfde geld is hij er niet meer.

Kortom, Franciscus is en blijft bij momenten een enigma, onvoorspelbaar, niet te sturen. Maar het is wel heel duidelijk dat hij in een finale versnelling zit die bepaalt dat iedereen die hem tegenwerkt, wordt aan de kant geduwd. Opposanten weg (het rijtje van opzij zetten en aan de kant schuiven van hoge functionarissen ten voordele van getrouwen is intussen imposant), gelijkdenkers naar voren schuiven en waar mogelijk moderne ideeën nog in vruchtbare akkers planten. 

Gods wegen zijn ondoorgrondelijk, zo leert de Bijbel, maar Franciscus’ doelgerichtheid is duidelijk. Bij momenten lijkt hij de man te zijn die in een laatste stuiptrekking nog heimelijk snel bijstuurt en hervormt. Op een ander moment lijkt hij een vooraf duidelijk uitgestippeld parcours te volgen. De wegen van deze paus zijn ook ondoorgrondelijk.

Maar wees maar zeker: een hyperintellectueel als deze paus, een man die gepokt en gemazeld is in beleid en aanpak van kerkgemeenschappen, een sterk en fors karakter en een persoonlijkheid die weet waar hij naartoe wil, is al vanaf dag één bezig met zijn opvolging. Zijn lijn, of toch ongeveer. De jezuïeten, zoals Franciscus, dwepen met “plus est en vous”, meer is in u. Het is afwachten wat er nog aan “meer” in de paus zit.