Ritueel met biologisch nut: waarom we elkaar (tong)zoenen
Vele mensen wisselen deze week naast nieuwjaarswensen ook kussen uit. Waar komt dat gebruik vandaan? Waarom ploffen we onze lippen op de wang van iemand anders? En bij uitbreiding: op iemands mond? Gedragsbioloog Mark Nelissen duikt in de geschiedenis van de (tong)zoen.
Hoeveel kussen zou een mens krijgen tijdens de eindejaarsperiode? Anke Van Meer, reporter van het Radio 1-programma “De wereld van Sofie”, telde ze allemaal: het waren er maar liefst 431. Als ze niet ziek zou geworden zijn, waren het er mogelijk nog meer.
Waarom zoenen we elkaar eigenlijk? Typisch menselijk is het alvast niet: “Miljoenen jaren geleden, lang voordat de mens bestond, deden de chimpansees en bonobo's het ook al", zegt Mark Nelissen. Hij is professor emeritus in de gedragsbiologie aan de Universiteit Antwerpen.
Hoe het begon: van moeder op baby
Bij de mens begon het zoenen - of iets wat erop leek - in culturen en groepen die als jagers-verzamelaars leefden.
Vrouwen kauwden het voedsel voor van hun baby's die geen melk meer nodig hadden, maar die nog te jong waren om vast voedsel te eten."Dat voedsel werd vanuit de mond van de moeder naar de mond van de baby gebracht. Daar ligt volgens de Oostenrijkse gedragsbioloog Irenäus Eibl-Eibesfeldt de basis van het mond-op-mondzoenen."
Eibl-Eibesfeldt stelde ook vast dat ditzelfde gedrag gebruikt werd om het kind te kalmeren, wanneer het onrustig was. De moeder of eventueel een oudere zus gingen de baby dan op de mond zoenen en een beetje speeksel overdragen. "Dan kalmeerde de baby. Alsof zijn geheugen zei: dat was die aangename ervaring die ik ook had, toen ik eten kreeg."
"We kussen niet uit romantiek"
De eerste kus was er dus eentje tussen moeder en kind. Dat zalige gevoel van ontspanning en geborgenheid is ons zo goed bevallen dat we zijn blijven kussen, zegt Nelissen. Ook met mensen die geen familie van ons zijn.
Kussen heeft een belangrijke evolutionaire, biologische functie
"Dat zoenen doen we trouwens niet omdat we het zo leuk vinden. We kussen niet uit romantiek. Wel omdat het een heel belangrijke evolutionaire, biologische functie heeft: als we een kus geven, liefst met de tong in de mond, dan dragen we speeksel over, en dat geeft de ander veel informatie over onze gezondheidstoestand en vruchtbaarheid.”
BELUISTER - Mark Nelissen vertelt over de geschiedenis van de kus in "De wereld van Sofie" op Radio 1
Hoe is de kus ontstaan?
Ook de feromonen die je overdraagt, vertellen iets over het immuunsysteem van beide partners. “Zo heeft een vrouw het liefst een zoen van iemand met een immuunsysteem dat grondig verschilt met dat van haar”, legt Nelissen uit.
“Er ontstaat dan 'een mengeling' en zo kunnen ze elkaar sterker maken voor de bacteriën en parasieten die ze beiden delen. Ze zijn dan gezonder op het moment dat het kind geboren wordt, en kunnen sterker aan de opvoeding beginnen.”
Onbewust toets je dit af wanneer je iemand zoent, zegt Nelissen stellig. “Een eerste kus ga je je vaak ook beter herinneren dan de eerste keer seks.”
Wat met de formele kus?
Ook de ‘gewone’ kus op de wang heeft een biologisch nut. “Ik vergelijk het soms met een handdruk. We geven elkaar een hand om duidelijk te maken: ik voel geen agressie tegenover jou. Mensen beseffen dat niet, maar je kan je vijand heel moeilijk een hand geven. Dat is echt moeilijk.”
“Een vriendschappelijke kus is gelijkaardig. Iemand die je echt niet kan uitstaan, wil je geen zoen geven op de wang.”
“Ook dit ritueel ontstond trouwens uit die moeder-kind-kus. Het straalt vriendschap en vertrouwen uit.”