Verheerlijken tv-series druggebruik, zoals Bart De Wever zegt? "Het kan net aanleiding zijn om erover te praten"

"Finaal zal je ook op de consument moeten werken en zelfs op je audiovisuele cultuur, die rond drugs eigenlijk verheerlijkend is." Dat zei Bart De Wever in "Terzake". "Ook op deze zender (VRT), denk maar aan "Knokke off" of "Tweede zit". Daar snuiven en slikken ze allemaal en dat wordt geassocieerd met jong, mooi en succesvol te zijn. Het eindigt dan misschien slecht, maar welk beeld laat je zien? Dat drugs alomtegenwoordig zijn."

De Wever kreeg in het debat bijval van drugscommissaris Ine Van Wymersch, die waarschuwt dat er geen beeld mag ontstaan dat drugs normaal en geaccepteerd zijn. "Want dan zal diegene die twijfelt veel sneller de overstap maken."

Feit is dat druggebruik in veel populaire series van de laatste jaren een prominente rol speelt. Denk maar aan "Breaking bad", "Euphoria", "Narcos", "Undercover" of "Eigen kweek". 

Maar hoe groot is de impact van film en televisie? Een vraag die moeilijk te beantwoorden is. En al zeker om concrete cijfers op te plakken. "De discussie daarover loopt al heel lang binnen de communicatiewetenschappen", zegt professor Stijn Joye (UGent). "Er zijn veel onderzoeken die elkaar tegenspreken. Sommige tonen een groot effect, bij andere is dat veel minder", zegt hij.

"Wat je wel kan stellen, is dat druggebruik voorstellen op een verheerlijkende manier een grotere impact zal hebben bij jongeren die nog op zoek zijn naar hun identiteit. We weten ook dat mensen die veel tv kijken, meer geneigd zijn om mee te gaan met de mediawerkelijkheid. Als die dan veel drugs aan bod laten komen, krijgen ze de indruk dat het overal in de samenleving zit."

Tegelijk is druggebruik een maatschappelijk fenomeen. Het volledig weghouden van tv of film is niet mogelijk en niet wenselijk. De kwestie is volgens de experten hoe je het toont. Is er echt sprake van verheerlijking, met charismatische en 'coole' personages die zonder al te veel negatieve gevolgen snuiven en slikken? Of is het beeld gebalanceerd en kritisch?

"Ik vond bijvoorbeeld dat "Knokke off" een vrij evenwichtig beeld schetst", zegt media-expert Frederik Dhaenens, eveneens van de UGent. "Het is entertainment natuurlijk, maar ik vond het niet eenzijdig. De personages worden niet voorgesteld als voorbeelden of rolmodellen. Dat is een belangrijk aspect. Je hebt op het einde van de reeks niet het gevoel dat je net als die mensen wil zijn. De serie is kritisch voor hun nihilisme."

"Natuurlijk kan je nooit uitsluiten dat mensen zich ergens door geïnspireerd voelen, dat is ook zo in de discussie over games", merkt Dhaenens op. "Het is belangrijk dat televisiemakers met de nodige omzichtigheid te werk gaan en de problematiek op een voldoende kritische en gebalanceerde manier in beeld brengen. Ik denk dat ze daar nu meer aandacht voor hebben dan vroeger."

Films en series komen steeds vaker met een waarschuwingslabel of leeftijdsbeperking. "Op zich een goeie zaak, maar de vraag is hoeveel aandacht het publiek daaraan besteedt", zegt Stijn Joye daarover.

Luk Wyns, scenarist van "Knokke off", heeft begrip voor de strijd die Bart De Wever voert, maar noemt zijn uitspraken wel "kort door de bocht". "Het milieu dat ik beschrijf in "Knokke off" staat voor luxe, rijkdom en schoonheid. Het is een utopie. Maar de levens die ik beschrijf, zijn allesbehalve rozengeur en maneschijn. Die staan voor verveling, conflict, hebzucht en vluchtgedrag in drank en drugs. Mijn hoofdpersonages zijn doodongelukkig. Ik verheerlijk absoluut niets. Ik toon zelfs uitgebreid tot wat overmatig druggebruik leidt", zegt hij.

"Als ik het element drugsmisbruik zou schrappen, dan wordt "Knokke off" compleet ongeloofwaardig. Erger nog, dan krijg ik het gevoel dat ik de situatie aan het vervalsen ben en ik huiver van censuur."

"Goeie fictie is drama, conflict en spanning. Mensen willen getriggerd worden. Dat wil niet zeggen dat ze alles letterlijk interpreteren en alles imiteren wat ze zien", stelt Wyns. "We zijn geen schooltelevisie aan het maken. Dat helpt niet. Ik geloof niet in het vingertje. Ik geloof in goed uitgebeelde emoties en een duidelijk verhaal."

Dat druggebruik uiteindelijk tot de ondergang leidt voor veel personages in de genoemde series, is volgens Bart De Wever op zich niet voldoende. Want ook dan draagt het volgens hem bij aan een bepaald beeld. "Daar volg ik hem wel een beetje in", reageert Joye. "Misschien wordt in eerste instantie veel schermtijd gegeven aan het positieve en minder aan de impact de dag nadien of de gevolgen op langere termijn."

Dhaenens erkent dat er in de popcultuur zeker problematische voorstellingen van druggebruik voorkomen, maar hij ziet ook voordelen. "Het is een manier om moeilijke thema's bespreekbaar te maken bij een breed publiek. Het kan een aanleiding zijn om het gesprek te voeren. Zoals de serie "Sex education" niet de traditionele seksuele voorlichting vervangt, maar wel een aanvulling kan zijn."

"Mijn studenten kijken allemaal naar "Euphoria". "We moeten daar niet angstig over zijn, maar er wel kritisch naar kijken", zegt hij ook. "Euphoria" is heel populair bij jongeren, maar krijgt kritiek over de manier waarop druggebruik in beeld wordt gebracht. Dat makers en acteurs zich bewust zijn van de impact, blijkt uit het feit dat hoofdrolspeelster Zendaya voor de lancering van het laatste seizoen een boodschap op sociale media zette dat de reeks bedoeld is voor een volwassen publiek. "Kijk enkel als je je er comfortabel bij voelt", waarschuwde ze.

Stijn Joye ziet tot slot een verschuiving in het beeld van genotsmiddelen. "Als de tijdgeest en de wetenschappelijke inzichten evolueren, gaan de media mee. Roken is daar een mooi voorbeeld van en ook bij alcohol is er een evolutie aan de gang. Het komt een pak minder aan bod en vaker in een problematische context. Bij druggebruik zal je dat ook wel zien."