‘Aanvaard dat je minder energie hebt’: waarom een bad nemen geen zelfzorg is en wat u wél kunt doen tegen die winterdip

Tijdelijk over je grenzen gaan, is geen drama, volgens psycholoog Nina Mouton, zolang je daarna de tijd neemt om echt te rusten. En daar wringt het vaak. “Door tegen de vermoeidheid te vechten, verlies je alleen maar energie”, zegt Mouton, auteur van het boek Zelfzorg is het begin van alles. “Al mag die titel nooit een excuus zijn voor de politiek om ons in de steek te laten en de zorgsector in een crisis te storten zoals nu gebeurt. Er wordt zoveel van ons verwacht, het is normaal dat je moe bent.”

1. Vaker en langer in bed

Zodra je toegeeft aan de vermoeidheid, is de stap naar je bed maar klein. Volgens Annelies Smolders van Start to Sleep is dat het juiste beginpunt. “Slaap is onze beste oplaadpaal, dus het is de kunst om vaak genoeg bij te tanken. Goede slapers kunnen beter wat vroeger in bed kruipen, de eerste uren van de nacht zijn namelijk de beste. Overdag kunnen ze nog wat extra bijtanken met een dutje, zo’n twintig minuten is ideaal. Onderzoek toont aan dat proefpersonen die een geheugentest deden na een dutje tot 20 procent meer konden onthouden dan niet-dutters.”

Wie overdag veel ballen in de lucht te houden heeft, betaalt daar ’s nachts de prijs voor. Moeilijk inslapen of nachtelijk piekeren komt meer voor als je je mentaal uitgeput voelt, vertelt Smolders: “Om makkelijker in te slapen, ga je beter later naar bed, die extra tijd gebruik je om de dag rustig af te bouwen. Zo heb je tijd voor jezelf én val je makkelijker in slaap.” Wie ’s nachts wakker ligt, krijgt van de hedendaagse slaaptherapie vooral begrip: “Sta op, ga een boek lezen of kijk iets waar je goedgezind van wordt. Blijf je liever in bed, dan kan je je brein proberen af te leiden met ademhalingsoefeningen of een bodyscan. Nog belangrijker: wees niet te streng voor jezelf, accepteer dat je een slechte nacht hebt. Je zult je morgen wat ellendig voelen, maar dat kun je oplossen door te schuiven met taken.”

2. Gun jezelf een rokerspauze

Nog een eenvoudige tip: neem wat vaker een pauze, net als rokers. Het mooie is, je hoeft helemaal niet te roken om die rust te nemen, klinkt het bij Nina Mouton: “Als het rond je te druk is, als er wrevel is met je lief of kinderen, ga dan tien minuten naar buiten. Door uit de situatie te gaan, kan je een stap achteruit zetten en alles even overschouwen: wat is er echt aan de hand?”
Op zo’n moment zijn we vaak de connectie met ons lijf kwijt. “Voor mij helpt het om onder de douche te gaan staan. Het water, de warmte en letterlijk voelen dat ik in mijn lijf zit. Er zijn veel opties die kunnen werken, probeer wat bij jou past: een wandeling, prutsen met fidget toys, je handen door een pot met droge linzen laten glijden...”

3. Productief zijn is overroepen

De reden waarom we een pauze nemen moeilijk vinden? We hebben het zo ‘druk druk druk’ en daar mogen we volgens Mouton kritischer naar kijken: “Productief zijn is een maatschappelijk gecreëerd doel en je krijgt meteen een schuldgevoel als je het niet bent. Het is ook niet snel goed, als je in vier uur jouw taken gedaan krijgt, moet je toch acht uur aan je bureau blijven zitten. Daarna een uurtje naar de yoga of sportschool om er weer tegenaan te kunnen.”

Zelfzorg vraagt heel andere dingen; om te beginnen stilstaan bij wat je nodig hebt, en dat is voor velen van ons moeilijk. Zelfzorg is geen bad nemen, het is een boutade die Mouton graag van een laagje context voorziet: “Ik zeg niet dat je niet in bad mag gaan, maar bekijk wel of dat bad iets van betekenis doet voor jou, of is het een uurtje me-time waar je de rest van de week op moet teren? Voor echte zelfzorg is het nodig dat je een paar lagen dieper graaft. Welke strenge stemmetjes spreken mij toe vanbinnen, welke praktische steun heb ik nodig en wat heb ik nodig aan emotionele steun?”

4. Durf te vragen

Een misverstand over zelfzorg is dat je het alleen moet doen. “Dat denken we allemaal, maar toch zijn er mensen rond ons die het niet erg vinden om bij te springen”, stelt Nina Mouton ook in haar eigen leven vast. “Soms vul je al in voor iemand anders dat het te veel zal zijn, maar dat weet je niet tot je de vraag stelt. Op een moment dat je het zelf niet meer ziet, is het de max als mensen rond jou een concreet voorstel doen: zal ik de was doen, een ovenschotel maken, de kinderen van school halen? Als je angst, paniek, kwaadheid of verdriet voelt, kun je niet helder nadenken over wat jou kan helpen.”
Meer respect voor wie zorgt, is in dat kader meer dan welkom. “Zorgen voor je kinderen, ouderen wie ziek is of een beperking heeft, dat zet je niet zomaar even op pauze. Het vraagt veel energie, kost mentale ruimte en soms krijg je er niet eens erkenning voor. Het enige wat je dan kunt doen is voor jezelf toegeven dat het zwaar is en kijken of je toch ergens hulp kunt vragen.”

5. Dimmen die lichten

In onze zoektocht naar schuldigen voor dat lage energiepeil scoren de grijze winter en het gebrek aan zonlicht hoog. Volgens Annelies Smolders hebben behoorlijk veel mensen moeite met de donkere dagen. “Hoe gevoelig je bent voor zonlicht verschilt nogal. Als je merkt dat je er last van hebt, kun je het wel hacken door een lichtbril op te zetten. Zo maak je meer serotonine aan en krijg je wat meer energie, maar de winter zal lastig blijven.”
Of het seizoen je nu ligt of niet, het is er toch, dus je kunt er beter in meegaan, vertelt Nina Mouton. “Ik merk in mijn praktijk dat we meer meegaan met de seizoenen dan we zelf doorhebben. In de winter willen we tot rust komen. We zijn een deel van de natuur, het is niet normaal dat we elke dag maar doorpleuren. Altijd maar die lichten aansteken, dat gaat in tegen onze natuurlijke cyclus. Het zou goed zijn dat we aanvaarden dat we in de winter minder energie hebben.”

Om af te sluiten: hoe ga je om met het schuldgevoel als je dat lage energieniveau in de ogen kijkt? Je weet meestal wel dat je maar bleef doorgaan, ook al was de bodem van je energievat al lang in zicht. “Het is oké om achteraf met zachte blik naar onszelf te kijken”, vindt Mouton. “Je dacht dat je dit er nog wel kon bijnemen, maar dat bleek niet zo te zijn. Je kunt de bekende weg van schuld en schaamte bewandelen, of je kunt een nieuwe weg verkennen: je mág met je kop tegen de muur lopen. Zo leer je bij, ook als volwassene.”