De majestueuze leeuwen van het Keniaanse Ol Pejeta Conservancy reservaat moesten de voorbije jaren op zoek naar een nieuwe prooi. De snelle zebra kunnen ze niet meer verrassen omdat hun schuilplaatsen kaalgevreten zijn door olifanten. Een groep internationale wetenschappers ontdekte hoe de savanne op z’n kop werd gezet door een kettingreactie op gang gebracht door ogenschijnlijk nietige insecten, de glimmende dikkop.

Die glimmende dikkop of pheidole megacephala is een mierensoort met een beruchte reputatie als schaamteloze veroveraar. “Het is een van de ergste invasieve soorten die we kennen. Hij staat in de top 100 samen met nog vier andere soorten mier, wat veel zegt over hun invasieve capaciteiten”, zegt bioloog en mierenonderzoeker Thomas Parmentier (UGent). De glimmende dikkop komt wereldwijd voor in warme gebieden. Allicht begon de veroveringstocht vanaf het eilandje Mauritius in de Indische Oceaan, maar niemand die het zeker weet.

(Lees verder onder de foto)

De bodyguard

In het Keniaanse reservaat heeft de mier het gemunt op inheemse mierensoorten die leven in acaciabomen. Die Afrikaanse acacia’s staan bekend om hun afweer tegen planteneters. “Maar ze danken die bescherming ook aan enkele inheemse mierensoorten. In de doornen maken die mieren hun nest. In ruil spelen ze een soort van bodyguard door bijtend mierenzuur te spuiten naar herbivoren die de boom willen kaalvreten.”

Die samenwerking werd ruw verstoord door de komst van de glimmende dikkop. Die roeide de inheemse miersoorten uit en heeft de acacia’s helemaal niet nodig om kolonies in te vormen. De dikkop treedt niet op als bodyguard, waardoor olifanten de begroeiing ongestoord kunnen opschrokken.

Trage buffel

De wetenschappers hebben het becijferd. In gebieden waar de exoot is gepasseerd, vernielen olifanten zevenmaal zoveel acacia’s als in gebieden waar de inheemse mier de bomen nog beschermt. “Dat was ruwweg al geweten, maar nu zijn de onderzoekers nog een stap verder gegaan”, legt Parmentier uit. “Ook leeuwen ondervinden gevolgen: doordat het landschap veel opener wordt, vinden zij minder schuilplekken om hun favoriete prooi, zebra’s, te besluipen.”

Opnieuw zijn er cijfers. In gebieden waar de inheemse mier nog huist, lag het aantal gedode zebra’s 2,87 keer hoger dan in gebieden waar de nieuwe mier huishoudt. Het goede nieuws is dat de leeuwenpopulatie niet is gekrompen. De onderzoekers vermoeden dat ze een nieuwe prooi op het oog hebben: de lomere, maar sterkere en dus gevaarlijkere buffel.

“Het is een mooi voorbeeld van hoe één invasieve soort, hoe klein ook, een kettingreactie op gang kan brengen die zelfs de grootste dieren beïnvloedt. Het is alsof je aan één touwtje trekt en alle andere verschuiven mee.”

Veel valt er volgens Parmentier niet te beginnen tegen de glimmende dikkop. “Je moet al pesticiden gaan gebruiken en dat lijkt me onbegonnen werk in zo’n reservaat. Als ze eenmaal voorbij een bepaald punt zijn, zijn ze niet meer tegen te houden.” Voor de acacia’s en inheemse mieren lijkt het dus einde verhaal in Ol Pejeta Conservancy reservaat. Zebra’s zegevieren, leeuwen moesten hun dieet wijzigen en de buffel? Die heeft een nieuwe vijand.