‘Het is in vergelijking met vroeger absoluut toegenomen’: wat als een rijverbod of een boete geen effect heeft bij veelplegers in het verkeer?

Het uitje van vijf wielervrienden liep zondagochtend fataal af toen een auto in de Gentse haven hen met hoge snelheid aanreed. Nadien bleek dat de 45-jarige bestuurder 2,7 promille in zijn bloed had en eigenlijk nooit achter het stuur had mogen zitten. Hij was al drie keer veroordeeld, twee keer voor rijden onder invloed, en had op het moment van de feiten een rijverbod. Voor sommige hardleerse bestuurders lijkt zo’n verbod maar een vodje papier, zo klaagden enkele politierechters naderhand.

In de rechtszaal krijgen ze wel vaker chauffeurs tegenover hen, die een rijverbod aan hun laars hebben gelapt. “Het is godgeklaagd, maar dat gebeurt elke zitting”, zei politierechter Dina Van Laethem op Radio 1. “We hebben elke zitting een tiental dossiers.” Ook Koen Willebrords, politierechter in Turnhout, wordt er steevast mee geconfronteerd. “Wij hebben drie zittingen per week en elke keer zijn het er meerdere. Dat is in vergelijking met vroeger absoluut toegenomen.”

Pakkans

Dodelijke ongevallen waarbij bestuurders een rijverbod hebben, komen uitgebreid in het nieuws. Daardoor ontstaat de indruk dat bestuurders er makkelijk mee wegkomen als ze die straf negeren. Maar volgens Willebrords ligt de toename van het aantal overtredingen juist bij het feit dat er meer controles zijn. Zo beschikt de politie nu over een ANPR-cameranetwerk dat de wagens van bestuurders met een rijverbod er kan uitpikken. “Ik denk dat de pakkans tegenover vroeger hoger ligt”, zegt Willebrords. “Er zijn minder mogelijkheden om door de mazen van het net te glippen.”

Maar Willebrords geeft ook toe dat het systeem nog verre van waterdicht is. Als een chauffeur in een auto stapt die niet van hem is, wordt het voor de politie al veel moeilijker om te controleren. Willebrords ziet nog vaak bestuurders met een rijverbod, van wie de eigen auto zelfs in beslag genomen is, die toch blijven rijden. “Ze gaan dan een wagen huren”, zegt de politierechter. “Ze lenen er een van een kameraad of ze gebruiken die van hun ouders. Bestuurders die valse nummerplaten gebruiken om aan controles te ontsnappen, zie ik heel weinig.”

Als rijverboden of boetes geen effect hebben, kan de rechter nog altijd naar een gevangenisstraf grijpen. Op het negeren van een rijverbod staat een straf van 15 dagen tot twee jaar. Als iemand het verbod twee keer negeert (binnen een periode van drie jaar), kan hij tot vier jaar cel krijgen. Volgens sommige rechters is een gevangenisstraf het enige middel om 100 procent te garanderen dat een veelpleger niet meer achter het stuur kruipt.

Peter D’Hondt, politierechter in Dendermonde, vindt dat sommige van zijn collega’s niet doortastend genoeg optreden tegen zulke inbreuken. Hij ziet bestuurders die met een waslijst aan veroordelingen bij hem in de rechtszaal terechtkomen. Een gevangenisstraf is volgens hem soms nodig om te voorkomen dat iemand nog eens een fout maakt en dan een veel zwaardere straf zou krijgen. “Ik kom zoiets elke week tegen”, zegt D’Hondt. “Iemand die al tientallen keren veroordeeld is, waarvan zeven of acht keer voor rijden onder invloed van drugs.”

Van Laethem pleit voor de oprichting van een ‘verkeersgevangenis’ waar veelplegers straffen van enkele maanden uitzitten. Ze geeft met haar idee een voorzet aan de politiek, maar het kabinet van justitieminister Paul Van Tigchelt (Open Vld) is er niet voor gewonnen. Volgens het kabinet tonen wetenschappelijke studies aan dat korte gevangenisstraffen meer kwaad dan goed doen, omdat veroordeelden hun werk verliezen of minder contact hebben met hun gezin. Het wordt dan moeilijker om nadien hun leven weer op te bouwen, dus moeten rechters er zeer voorzichtig mee omspringen.

Detentiehuizen

Justitie rolt nu een netwerk van detentiehuizen uit (momenteel zijn er al twee in bedrijf), waar veroordeelden korte straffen kunnen doorbrengen. Ze leven er in een veel opener regime dan in een gevangenis. Ze hoeven geen uniform te dragen en kunnen gaan werken. De band tussen de veroordeelde en de samenleving wordt er dus niet helemaal doorgeknipt. “We denken dat dit systeem ook voor verkeersmisdrijven kan werken”, zegt de woordvoerder van Van Tigchelt. “De meeste bestuurders die een rijverbod krijgen, houden zich er trouwens aan. Naast de gevangenisstraf zijn er nog andere manieren om hardleerse personen aan te pakken, bijvoorbeeld met een werkstraf.”

Stef Willems, woordvoerder van verkeersinstituut Vias, denkt dat België andere stappen kan zetten. Door een rijbewijs op punten in te voeren zouden bestuurders sneller een tik op de vingers krijgen, al zit dat dossier politiek muurvast. Hij denkt ook dat technologie in de toekomst kan helpen om bestuurders met een rijverbod de toegang tot hun eigen auto of tot een huur- of deelwagen te ontzeggen.

“Frankrijk voert dit jaar digitale rijbewijzen in”, zegt Willems. “De Fransen krijgen een app op hun gsm, waarmee ze tonen dat ze een geldig rijbewijs hebben. Nu is het al mogelijk om een wagen te starten met je gsm. In de toekomst zal je mogelijk eerst moeten bewijzen dat je geen rijverbod hebt. De technologie ervoor bestaat al. Het is bij zo’n systeem uiteraard wel belangrijk om voldoende privacygaranties in te bouwen.”