Net op tijd werd Roy J. (41) dinsdagavond uit zijn cel gehaald door de directrice van de Antwerpse gevangenis, An Janssens. Ze was getipt dat er iets mis was in cel 1311, maar toen ze door het luik in de celdeur keek, leek J. vredig te slapen in zijn bed. Zijn celgenoten waren aan het kaarten. J. lag onder een deken, daardoor waren de levensbedreigende verwondingen op zijn ­lichaam niet te zien. Zijn celgenoten hadden hem onder andere overgoten met kokend water, anaal verkracht met een bezemsteel en zwaar geslagen. Ze filmden de mishandelingen en stuurden de beelden door naar anderen, onder andere via sociale media. Hoe lang de lijdensweg van J. heeft geduurd, is niet duidelijk, maar het gaat over minimaal drie tot vier dagen.

Drie van de celgenoten van J. zijn ondertussen aangehouden op verdenking van poging tot moord, verkrachting, foltering en mensonterende behandeling. Twee anderen zouden alleen toegekeken hebben en kunnen vervolgd worden voor schuldig verzuim.

Waarom J. zo zwaar mishandeld werd, is nog niet duidelijk. Op de filmpjes die de folteraars maakten, noemen ze J. “een pedofiel”, maar zeggen ze ook “dat hij zijn schuld moet betalen”. J. zat in voorhechtenis op verdenking van poging tot moord op de nieuwe vriend van zijn ex. In het verleden werd hij al veroordeeld wegens partnergeweld. Tien jaar geleden kreeg hij ook een straf met uitstel en kreeg hij strikte voorwaarden opgelegd wegens misbruik van een minderjarige.

De man die beschouwd wordt als de aanstichter van de folterpraktijken is Filip T. (47), een zware drugsgebruiker met een gewelddadige reputatie in en buiten de gevangenis. Hij werd ook al veroordeeld wegens verkrachting. T. was ook betrokken bij de gewelddadige gijzeling van een politieman in 2015. De vier andere mannen in de cel zitten er volgens onze informatie wegens drugsfeiten en diefstallen. Op de beelden is te zien hoe Roy J. het herhaaldelijk uitschreeuwt van de pijn. Toch duurde het dagen voor hij gevonden werd. Normaal is er drie keer per dag controle in de cel, waar zes mannen opgesloten zaten. Maar die controle was – onder andere door een staking – minimaal. J. lag in bed en stak telkens zijn hand op als de cipiers binnen keken. Voor de bewakers was dat voldoende teken dat alles in orde was.

Lees ook

Lees ook

‘Maand opgesloten, maand thuis’ moet overbevolking gevangenissen milderen 

Onderbezetting

“Als het goed is, staan we met twee bewakers op een gang met ­zeventig gedetineerden”, vertelt Mario Heylen, penitentiair beambte in Antwerpen en vakbondsafgevaardigde voor ACOD. “Maar soms staan we er ook alleen voor, als er te weinig personeel is.” In Antwerpen zouden er 272 voltijdse equivalenten aan de slag moeten zijn. In de praktijk zijn dat er 240, en dat is nog buiten de afwezigen en langdurig zieken gerekend.

Er is vaak veel lawaai in de gangen, zeker als de gemoederen oplopen door overbevolking en stakingen. Mogelijk daardoor werden de kreten van J. niet gehoord, denkt Heylen. “Omdat de cellen zo vol zitten, is het moeilijk om degelijke te controleren.” Het kan zijn dat de 24-urenstaking van zondag het lijden van Roy J. heeft verergerd. Maar de wanpraktijken in cel 1311 kunnen al vóór de staking begonnen zijn en hebben tot lang erna voortgeduurd. Bovendien zijn er ook tijdens een staking politieagenten aanwezig die het welzijn van de gedetineerden in de gaten moeten houden.

Al jaren waarschuwt het gevangenispersoneel dat overbevolking, stress, personeelstekort en slechte leefomstandigheden tot incidenten als kunnen leiden. Volgens de laatste cijfers, van 4 maart, verblijven er momenteel 743 mensen in de gevangenis van Antwerpen, bij een capaciteit van 439 plaatsen. De Commissie van Toezicht van Antwerpen stuurde op 2 februari een schrijven met de titel ‘Noodkreet’ naar minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD), provinciegouverneur Cathy Berx en burgemeester van Antwerpen Bart De Wever (N-VA). Berx en De Wever stuurden een antwoord, Berx ging ook in op een uitnodiging van de commissie voor een werkbezoek in de gevangenis op maandag. Ze spraken er met grondslapers in overvolle cellen. Op datzelfde moment werd Roy J. gemarteld in een cel elders in het gebouw.

“Succes van Sky ECC”

Van Tigchelt wil geen verband leggen tussen de feiten en de over­bevolking in de gevangenis. Hij legt liever de link met de drugs­wereld: “Helaas hebben wij de voorbije jaren met de Sky ECC-dossiers gezien dat er gruwelijke geweldfeiten gepleegd worden door criminelen. Dat gebeurt niet alleen buiten, maar blijkbaar ook binnen de gevangenismuren.” Ook als het toch over de overbevolking moet gaan, wijst de minister naar Sky ECC: “Door Sky ECC zitten er 4.800 drugscriminelen in de gevangenis, naast nog eens 3.600 mensen zonder verblijfsvergunning”, zei hij woensdag in de Kamer.

Ondanks de toen al overvolle gevangenissen, besliste toenmalig minister van Justitie Van Quickenborne (Open VLD) in 2022 om vanaf september de korte gevangenisstraffen opnieuw uit te voeren. Voordien was dat niet het geval voor straffen van minder dan drie jaar. De gevangeniswereld waarschuwde toen al dat de druk van al die bijkomende gevangenen wel eens de genadeslag voor het gevangeniswezen kon betekenen. “Momenteel zitten er ongeveer duizend kortgestraften in de gevangenis”, zei Van Tigchelt in de Kamer. “Vóór de uitvoering van de korte straffen zaten er standaard ook al vier- tot vijfhonderd kortgestraften in de cel.”

De uitvoering van die korte gevangenisstraffen zou op zich geen effect mogen hebben op de gevangenis van Antwerpen, want er zitten alleen mensen in voorhechtenis opgesloten. Maar de gevangenissen werken als communicerende vaten. In de gevangenis van Sint-Gillis worden bijvoorbeeld zowel kortgestraften als mensen in voorhechtenis opgesloten. Minder plaatsen voor gedetineerden in voorhechtenis in Brussel, betekent meer druk in Antwerpen. België is al herhaaldelijk veroordeeld voor schending van Artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarin staat dat niemand mag onderworpen worden “aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen”.

Lees ook

 Het gevangeniswezen zit vast: ‘Zelfs een hond wordt beter behandeld’ 

0