Het ‘meisje’ is helemaal terug, met roze strik en al, maar: ‘Aan het betitelen van vrouwen als meisje zit ook een naar kantje’

Opeens waren ze overal: strikjes. Als ik Instagram opende, was er geen ontkomen aan. Ze zaten om haren, op kleding, in oren, op gezichten, om voortanden, op picknickkleden, om sinaasappels, op boterhammen, croissants, taarten, stokbroden, bruine bonen, aardbeien en wijnglazen. Ze waren vooral roze, maar soms ook lichtgeel, wit of lichtblauw. Soms waren ze gemaakt door kunstenaars, fotografen of stylisten, vaak door onbekenden. Maar ze waren allemaal perfect, met licht afhangende bogen en linten die een beetje leken te bewegen in een onzichtbaar briesje.

De alomtegenwoordigheid van het strikje maakt deel uit van een trend die het internet coquette aesthetic heeft gedoopt (alle trends moeten op internet een naam hebben, anders bestaan ze niet). Coquette komt erop neer dat alles versierd kan worden: met strikjes vooral, maar ook met kant, bloemen of nepparels. Alles heeft een zweem van nostalgie, iets kinderlijks. Met coquette maakt meisjesachtigheid een comeback vanjewelste.

Koketterie heeft geen goede naam. Het betekent: behaagziek, ergens mee willen pronken. ‘Koket’ wordt haast uitsluitend gebruikt om vrouwen te beschrijven als oppervlakkig, frivool. Waarom zou coquette opeens zo’n aantrekkingskracht hebben?

Daar komt bij dat meisjesachtigheid geen eigenschap is die vrouwen zich willen toedichten. ‘Meisje’, dat roept associaties op van hulpeloosheid en onnozelheid, anders dan ‘jongen’ of zelfs ‘jongetje’. Roze, de kleur van het meisje, is zo ongeveer de meest beladen tint van het kleurenspectrum.

Toch kon je mij tot ik een jaar of tien was uittekenen in roze. Mijn grote stijlvoorbeeld was Aagje uit Pluk van de Petteflet. Ik droeg uitdrukkelijk géén broeken, ook niet in de winter van 1997, toen het zo koud was dat er een Elfstedentocht kon worden geschaatst. Dit hele project had één duidelijk doel: voorkomen dat mensen dachten dat ik een jongetje was vanwege mijn korte krullen.

Later ging die angst gelukkig helemaal over. Maar door de coquette-trend leeft het deel van mij dat zo bewonderend naar Aagje keek weer helemaal op. Dat roze hoogpolige tapijt van mijn kinderkamer? Eigenlijk heel smaakvol! Ik merk het ook om me heen. Stel mensen lang genoeg bloot aan foto’s van wijnglazen met lange linten om de steel, en ze willen opeens etentjes geven met zelfgehaakte tafelkleden. Die hyperfeminiene esthetiek is blijkbaar onweerstaanbaar. Hoe is dat zo gekomen?

De Britse schrijver Claire Marie Healy, die eerder een studie maakte van afbeeldingen van meisjes in het Tate-museum, merkte op dat op de coquette-filmpjes vaak te zien is hoe iets coquette gemáákt wordt. Het gepolijste eindproduct is niet het enige waar het om draait. Je ziet bijvoorbeeld jonge mensen die zich aankleden, een tafel dekken, zich opmaken of hun kamer een make-over geven. Zo, stelt Healy, vestigt coquette ook de aandacht op het maakproces van vrouwelijkheid. Je maakt jezelf tot meisje door je met symbolen van meisjesachtigheid te omringen. Daarin hebben de coquette-adepten de regie. Het is hun spel, met hun regels.

Taylor Swift en Barbie

Coquette maakt deel uit van een groter cultureel verschijnsel. Grote modehuizen, zoals Miu Miu, maken satijnen ballerina’s in allerlei poedertinten (die Zara inmiddels ook verkoopt). Petemoei van de strik is de Britse ontwerper Simone Rocha, die haar modellen tooide met dieprode strikken onder de ogen, zodat het leek alsof ze satijnen tranen van bloed huilden. Pop-supernova Taylor Swift bezingt veel meisjesachtige thema’s: eerste verliefdheden, je mooiste jurk aantrekken voor een date, bloemblaadjes plukken om erachter te komen of hij wel of niet van je houdt. Filmregisseur ­Greta Gerwig waagde zich na Little Women aan Barbie, een zuurstokroze epos bedoeld om het plastic icoon zowel te vieren als te bekritiseren.

Ook het internet is al maanden in de ban van meisjesachtigheid. Naast coquette had je een tijd het Instagram-trendje girl dinner (een bord met twee stukjes kaas en vier plakjes komkommer dat moest doorgaan voor een volledige maaltijd), het begrip hot girl summer (de sexy zomer na corona toen iedereen weer losging), sad girl-muziek, en nog een hele trits andere kleine en grotere onlinehypes die met meisjes te maken hadden.

En het houdt voorlopig nog niet op; Nederlandse millennials en gen Z’ers zeggen ook ‘gurl’ tegen elkaar. ‘Ik had zoiets van: girl, wát zeg je?’ Girl is nu eenmaal hipper dan ‘meid’ en aardiger dan ‘bitch’, zelfs als ‘bitch’ lief­kozend bedoeld wordt.

Geen ‘Bond Women’

Wie kan worden aangesproken met ‘meisje’ en door wie is ingewikkeld. Onlangs ging ik in popzaal Paradiso aan de kant zitten. De meneer die naast me zat, had bezwaar: ik was op het plekje van ‘zijn meisje’ gaan zitten. Het meisje in kwestie bleek een jaar of zestig.

De man bedoelde het als compliment: voor hem is zijn vrouw voor altijd jong, fris en lief. Had hij ‘mijn vrouw’ gezegd, dan had het niet diezelfde flatteuze connotatie gehad. We associëren de volwassen vrouw nu eenmaal niet met schoonheid en plezier. De knappe vrouwelijke tegenspeelsters van James Bond heten niet voor niets ‘Bond Girls’.

Aan het betitelen van vrouwen als meisje zit natuurlijk ook een naar kantje. Waar de vrouw zelfstandig is en zelfredzaam, is het meisje afhankelijk van de mannen om haar heen. Je zou seksisme kunnen definiëren als vrouwen klein maken, hun volwassenheid ontnemen. ‘Ach meisje, maak jij je nu maar niet te druk’, dat werk. ‘Laat dat maar aan mij over.’

Priscilla, de nieuwe film van regisseur Sofia Coppola over Priscilla Presley, laat zien wat er gebeurt als een meisje geen volwassen keuzes kan maken. Alles aan Priscilla (Cailee Spaeny), die nog naar de middelbare school gaat als het verhaal begint, is kinderlijk en zacht: Haar ronde benen, haar paardenstaart, de rozerode lippen, haar bijna fluisterende stem als ze voor het eerst met Elvis praat op een feestje in zijn villa. En toch stelt hij vrijwel meteen de vraag: ‘Why don't we go somewhere more quiet?’

Elvis, in Coppola’s film gespeeld door Jacob Elordi, lijkt zich tot Priscilla aangetrokken te voelen als tot een leeg canvas. Eenmaal op zijn landgoed Graceland begint hij aan haar te sleutelen: ze moet effen kleuren dragen, haar haar zwart verven en vooral meer make-up opdoen. Haar verschijning wordt harder, een kostuum. Zijn overheersing wordt weerspiegeld in het bijna absurde lengteverschil: Elordi torent met zijn bijna twee meter over de 1,55 meter van Spaeny heen.

Ondanks haar pastelkleurige pallet vertelt Coppola geen sprookjes, waarschuwde Basje Boer onlangs in De Groene Amsterdammer. ‘Coppola schetst geen droomwereld, ze gebruikt de droomwereld om iets te zeggen over de realiteit. In haar poppenhuis lopen meisjes in rondjes. Het meisjesland is prachtig, maar het is geen utopie.’

Het meisje en de feminist

Natuurlijk zijn vrouwen in opstand gekomen tegen mannen die bepaalden wie het meisje mocht zijn. Feministen hebben in de geschiedenis al vaak dappere pogingen gedaan om meisjesachtigheid terug te claimen. Begin jaren negentig ontstond Riot grrrl, een feministische punksubcultuur die streed tegen seksueel geweld en ­kapitalistische onderdrukking en vóór de vrijheid om als vrouw zelf te bepalen wat vrouwelijkheid was. ‘Meisje’ stond gelijk aan ‘dom, slecht en slap’, aldus het Riot Grrrl Manifesto. Dat pikten deze vrouwen niet langer.

Maar hoe hard Riot grrrl ook riep om rebel girls, je kon het bijna niet horen boven het oorverdovende ‘YOOOO I’LL TELL YOU WHAT I WANT WHAT I REALLY, REALLY WANT’ dat in 1997 klonk. Onder leiding van de Spice Girls nam de feministe in de jaren negentig en vroege jaren nul de vorm aan van de girl boss, de jonge vrouw die carrière maakte, niet op haar mondje gevallen was en zelfs haar eigen seksuele plezier najaagde (zig-a-zig aah!).

De idealen van dit girl power-feminisme waren toegankelijk: zelfvertrouwen, gelijkwaardigheid, vriendschap. Deze feminist droeg minirokken, platformschoenen en naveltruitjes. Ze kauwde bubbelgum. Ze was sexy. Je zou kunnen zeggen: de girl boss-feminist was de mannelijke droom van hoe een feminist eruit zou moeten zien.

In 1998 kwam er ook een ander iconisch meisje op tv – een echt meisje dit keer, want ze was pas zestien jaar oud. Ze droeg roze strikken in haar haar en een geruit schooluniform en verklaarde onder begeleiding van beukende akkoorden dat de eenzaamheid haar nog eens te veel zou worden. Britney Spears zou voor de jaren die volgden hét symbool worden van roem en seks, de prinses van pop.

Lolita

Een jaar eerder, in 1997, had de destijds vijftienjarige Dominique Swain de titelrol gespeeld in de film Lolita. De film zorgde ervoor dat Lolita, archetype van het meisje als onwillekeurige verleidster, opnieuw in het collectieve bewustzijn werd verankerd. In de popcultuur uitte zich dat in zogenoemde nymphet-fora op internet, waar jonge meisjes zich profileerden als sexy en dromerig, en de opkomst van popster Lana Del Rey, die zong over cola met kersensmaak en relaties met oudere mannen. Het zwart-witte rokje en bijpassende korte topje met kant en strikjespatroon dat Swain draagt in de film had overigens perfect in de coquette-trend van nu gepast.

Maar de meisjesfiguur die tevoorschijn komt uit de huidige popcultuur is totaal anders dan de geseksualiseerde puber en de girl bosses van de jaren negentig. Na het kindvrouwtje, de girl power en de nymphet komt... tja, who’s that girl?

Coquette is niet sexy; het draait om jezelf versieren, niet een ander. Dat versieren is dan wel weer heel huiselijk en intiem; het vindt plaats in slaapkamers, aan keukentafels en voor badkamerspiegels. Daardoor krijgt het ook iets geheimzinnigs. Claire Marie Healy schreef in haar analyse dat coquette ook een geheim impliceert. Al dat uiterlijk vertoon kan ook een afleiding zijn van iets wat je níét wil laten zien.

De meisjesachtigheid van nu is ook melancholischer dan in de jaren negentig. Als je je niet mooi maakt voor een ander, maar terugtrekt in je kamer om parels op peren te lijmen, wil je blijkbaar alleen zijn, ergens in zwelgen, je verdriet koesteren als een bijzondere schat. Meisje-zijn is ook een melancholieke staat, want het is per definitie eindig.

Lekker geen mannen behagen

Het internet staat overigens vol met analyses van de meisjestrend. In het Amerikaanse cultuurmagazine The Cut stelde Isabel Cristo dat de obsessie met meisjesachtigheid vooral voortkwam uit de wens om je te onttrekken aan de verantwoordelijkheden van een volwassen vrouw zijn. Lekker geen mannen behagen, geen keuzes maken over carrières, relaties of zorgtaken, überhaupt geen maatschappelijk zinvolle bezigheden meer ondernemen.

De meisjeshype is ontstaan, oppert ze, omdat het feminisme van vandaag vrouwen niet kan vertellen hoe je dan wél met de uitdagingen van het vrouw-zijn moet omgaan. Het linkse, sociale feminisme is er niet in geslaagd om een mainstream beweging te worden en of rechts-conservatief feminisme bestaat, is nog maar de vraag. Dan beland je al gauw bij de tradwives van het internet; influencers die online traditioneel huismoederschap prediken.

Cristo heeft het wel gehad met de tendens om je als vrouw dan maar weer achter het meisje te verschuilen. ‘Volwassen vrouwen die ‘Hey Barbie!’ naar elkaar tsjirpen in de bioscoop, die duizenden dollars spenderen aan ballerinaschoenen’, het moet maar een keer afgelopen zijn. Volwassen vrouwelijkheid zou aantrekkelijk moeten zijn, ‘de lichtheid en de vrolijkheid bevatten’ die vrouwen nu zoeken in meisjesachtigheid. ‘Misschien hoeft niet overal een strik om’, schrijft ze hoopvol.

Versierde augurken

Cristo’s wens komt voorlopig niet uit: The New York Times berichtte een aantal weken geleden dat juist om de gekste dingen een strik gaat. Op Instagram vind je nu ook versierde augurken, afstandsbedieningen en wc-papier. Ergens anders vond ik TikTok-filmpjes waarin jonge vrouwen hun medicijndoosjes opvrolijken met plastic vlinders, strikken en parels. Ook dit is weer een spel; een soort parodie op het meisje als vlijtige huishoudster. Waar de tradwife gedreven wordt door nut, is de coquette die bonen versiert juist bezig met het onnuttige, het absurde.

Het internet zou het internet niet zijn als een trend niet ook meteen geïroniseerd zou worden. Dat was misschien met coquette ook wel onvermijdelijk; het had altijd al iets onserieus, zegt een 22-jarige nanny in de Times, die strikjes om ijsklontjes doet. “Het gaat om ironische vrouwelijkheid – je doet alsof je een lief meisje bent, maar dan heeft het óf een scherp randje of je maakt duidelijk dat het hier om een toneelstukje gaat.”

Misschien hoef je geen grote emancipatie toe te kennen aan het borduren van witte boterhammen. Maar de ironie waar de nanny het over heeft, is wel iets interessants. Die haalt de angel uit een stereotype van het afhankelijke meisje: dat archetype is iets om mee te spelen en iets om om te lachen.

Zachtheid

Coquette is overigens een trend voor alle genders. Ik zag bijvoorbeeld een foto van een mannenarm – niet een archetypische, gespierde mannenarm, maar een heel dun, pezig exemplaar met een wat grauwe huid – versierd met één minuscuul roze strikje boven de elleboog. De foto was niet gemaakt door een professional, maar gewoon door de eigenaar van de arm; op de achtergrond zie je een slaapkamerdeur.

Ik vond de foto ontroerend. Het beeld vraagt: wie mag er zacht zijn? Hoe vinden we dat die zachtheid eruit moet zien? Tegelijk stelt de foto: ieder lichaam kan een canvas zijn voor versiering. Alle lichamen zijn op hun eigen manier kwetsbaar. En alle lichamen verdienen het om gekoesterd te worden.