Hoe de grote veroveringstocht van Ozempic kan leiden tot een pervers effect

“Na week één was er al vijf kilo af, een kleine drie maanden verder was ik 25 kilo kwijt en bleef mijn gewicht mooi stabiel.” Voor de Bornemse Jasmin Winnepenninckx (41) betekende Ozempic een kleine revolutie. Sinds haar eerste zwangerschap is haar gewicht een jojo, verscheidene diëten bleken altijd moeilijk vol te houden of er volgde “een periode van gewenning, waarbij ik me bijna uithongerde om toch maar één kilo kwijt te raken”.

“Mijn omgeving of zelfs mijn huisarts zeiden me: je bent een veel positievere mens met Ozempic”, zegt Winnepenninckx. Haar klachten van prikkelbaredarmsyndroom verdwenen, net als de vervelende strijd tegen de hongerimpulsen. “Ik kon weer normaal eten, maar in kleine porties (Ozempic remt de eetlust, MIM). Dat voelde goed. Veel mensen beseffen niet hoe zwaar het voor iemand kan zijn om op een natuurlijke manier te vermageren.”

Stigma en schaamte

Ook talkshowhost en zelfhulpgoeroe Oprah Winfrey kent dat gevecht. In de ABC-special Shame, Blame and the Weight Loss Revolution stelt ze dat het tijd is om het “stigma en de schaamte rond overgewicht en gewichtsverlies” los te laten, en dat de nieuwste generatie afslankmedicatie een andere blik werpt op de kwestie: dat obesitas niet zozeer een zaak is van beter je best doen – ‘meer bewegen, minder eten’ – maar een (behandelbare) ziekte.

“Al die jaren dacht ik dat mensen die nooit diëten enkel hun wilskracht gebruikten”, vertelt Winfrey, die in het midden laat welke medicatie ze zelf gebruikt. In de VS is naast Ozempic ook Wegovy en Mounjaro op de markt. Alle grijpen ze via de lichaamseigen stof GLP-1 in op de hormoonbalans, waarbij onder meer een verzadigingssignaal naar de hersenen wordt gestuurd.

Volgens endocrinoloog Bart Van der Schueren (UZ Leuven) doet de toegenomen kennis over die verzadigingshormonen nog een ander inzicht groeien: “We kunnen niet blijven doen alsof overgewicht louter het gevolg is van een gebrek aan karakter, en moeten erkennen dat het vaak een complexe samenloop van omstandigheden is.” Naast levensstijl kunnen ook genetische factoren of het gebruik van andere medicatie een rol spelen.

Persoonlijk falen

In de praktijk gaan veel van zijn patiënten nog steeds gebukt onder een gevoel van persoonlijk falen. Volgens Wouter Cornet, die als ervaringsdeskundige het boek De dikke mensenshow schreef, heeft dit te maken met het heersende gewichtsstigma, waarbij mensen met overgewicht als “luier en ongedisciplineerder” gezien worden.

“Door maatschappelijke druk gaan ze dat stigma vaak internaliseren, en dat heeft een grote invloed op je zelfbeeld”, zegt Cornet. Die druk werd eerder dit jaar nog op de radar gezet door weervrouw Jacotte Brokken, die een van de vele berichten over haar gewicht op Threads plaatste: ‘Je moet afvallen, anders mag je het weer niet presenteren.’

De vaag is natuurlijk hoe Ozempic en consorten die druk zullen beïnvloeden. Want terwijl steeds meer obesitasexperts wegsturen van een enge blik op BMI is afslankmedicatie net “enorm gewichtsgericht”, zegt Van der Schueren. “Iemand met licht overgewicht kan perfect beweeglijk zijn, en behoeft dus geen medicalisering van het gewicht.”

De hype rond Ozempic, in feite een diabetesmedicijn, zwengelde pas echt aan toen bleek dat het tot 15 procent gewichtsverlies kan leiden. Dat leidde vorig jaar zelfs tot een grapje van Jimmy Kimmel op de Oscar-uitreiking: “Als ik in deze zaal rondkijk, kan ik niet anders dan denken: ‘Is Ozempic iets voor mij?’”

In ons land gaf Gert Verhulst in De tafel van Gert aan dat hij een maand Ozempic nam en “spectaculaire” resultaten boekte. Door de grote vraag en de beperkte voorraad voerde minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) een verplichting in waarbij huisartsen Ozempic enkel nog voor mogen schrijven aan patiënten met diabetes type 2 en/of ernstige obesitas.

De grote veroveringstocht lijkt echter een kwestie van tijd, en dan vreest Cornet een pervers effect van afslankmedicatie. Want als er naast ingrijpende operaties nu ook een eenvoudig pilletje of spuitje is, heb je – om het even cru te stellen – geen excuus meer om dik te zijn. De “verheerlijking” door celebrity’s noemt hij “een openlijke afkeuring van overgewicht richting het miljoenenpubliek”.

Endocrinoloog Luc Van Gaal (UZA) merkt op dat dé patiënt met obesitas niet bestaat. Waar bij de een de levensstijl doorweegt, doet de andere zijn stinkende best om af te vallen maar zijn er andere factoren die tegenwerken. “Als je ervan uitgaat dat obesitas een ziekte is, is het belangrijk dat een arts al die factoren in rekening brengt en beoordeelt wat de juiste aanpak is voor een patiënt.” En dus niet Oprah Winfrey.

Wondermiddel

Voor Van der Schueren blijft het een beetje wrang dat medicatie als wondermiddel wordt aangedragen “in een obesogene omgeving die we zelf gecreëerd hebben”, een omgeving die mensen stimuleert te veel te eten en daarnaast te weinig te bewegen. De gemiddelde secundaire school in Vlaanderen heeft 13 fastfoodrestaurants op wandelafstand (< 1 km) liggen. “Met de huidige hype riskeren we dat het preventieluik in de vergeethoek belandt”, zegt Van der Schueren.

Jasmin Winnepenninckx, die sinds februari zonder Ozempic zit, beseft echter dat het “niet meer dan een hulpmiddel” is. De medicatie koppelde ze aan een gezonder eetpatroon. “Dat laatste blijf ik doen, maar dat neemt niet weg dat ik nu stilletjes aan terug aan het bijkomen ben. Ook mijn gezondheidsklachten zijn dubbel en dik teruggekeerd.”