De boeken van de week: het debuut van actrice Jessa Wildemeersch, de nieuwe Rutger Bregman en "foute" kunst

Jessa Wildemeersch, vooral bekend als actrice en theatermaker, debuteert deze week als auteur met de roman 'De madonna van het moeras' (uitgeverij Horizon). Een madonna op een schilderij van Rubens neemt de lezer mee naar Brussel, Rome en New York.

Hoofdpersonage is Lumi (40). Haar levensloop vertoont veel gelijkenissen met dat van de auteur. Tijdens haar verblijf in Rome stuit ze in een oud kerkje, de Chiesa Nuova gebouwd op een moeras, op een altaarwerk: de 'Madonna de la Vallicella' van Rubens. Lumi herkent de madonna en dat katapulteert haar terug naar New York, waar ze 20 jaar eerder, in de periode van 9/11, een replica van die madonna zag hangen in een kelder. 

Het weerzien confronteert haar met een periode uit haar leven die ze liever vergeet. Hoe dieper ze graaft in de geschiedenis van het altaarstuk, hoe meer haar verdrongen verleden naar boven komt.

"Er zitten meerdere verhaallijnen in de roman die naar het einde toe leest als een thriller", vertelt Chantal Pattyn in het interview met Wildemeersch op Klara. Wildemeersch stopt ook heel wat autobiografische elementen in het personage van Lumi. "Ze komt in New York terecht, gaat daar theater studeren. Wat ik overigens ook heb gedaan", aldus de auteur. 

Van het boek komt ook een theatervoorstelling, die in première zal gaan in een kerk, verklapt Wildemeersch. 

"De grootste verspilling van onze tijd is de verspilling van talent", vindt de Nederlandse journalist en activist Rutger Bregman. Samen met de oproep je in te zetten voor een betere wereld, is dit de boodschap in zijn nieuwe boek 'Morele ambitie' (uitgeverij De Correspondent).

Morele ambitie gaat volgens Bregman over een nieuwe definitie van succes. "Een carrière duurt gemiddeld 2.000 werkweken. Het is belangrijk na te denken over wat je doet met je kostbare tijd op deze planeet. Er lopen best wel wat mensen rond die in een baan zitten waarvan ze denken: ik heb vandaag mijn to do’s afgevinkt, maar heb ik van de wereld een betere plek gemaakt?", vertelt Bregman in De Afspraak.

Hij heeft het over bullshitbanen van mensen die hun eigen job nutteloos vinden en waar bankiers, managers en consultants volgens hem ook toe behoren. Als zoon van een dominee voegt hij eraan toe dat leerkrachten, vuilnismannen en verpleegkundigen, die hij tot de essentiële beroepen rekent, geen boodschap hebben aan een preek over morele ambitie.

Mensen met morele ambitie focussen zich op problemen die omvangrijk, oplosbaar en onderbelicht zijn en wijden hun carrière aan de beste oplossingen van de grootste wereldproblemen.

Als historicus liet Bregman zich inspireren door de parallellen die er zijn met de Britse antislavernijbeweging. Die bestond hoofdzakelijk uit ondernemers. 

Bregman is zelf in actie geschoten en richtte The School of Moral Ambition op die mensen wil helpen de transitie te maken naar een zinvolle baan. Er worden ook stages georganiseerd waarvoor 12 supertalenten worden gerecruteerd en die betaald worden om bevrijd te worden uit hun gouden kooi, aldus Bregman. 

Robin Ramaekers staat al meer dan 2 decennia als oorlogsjournalist in de vuurlinie. In 'Front' (uitgeverij Manteau) bundelt hij zijn verhalen en ervaringen bij natuurrampen en conflicten in onder meer Oekraïne, Gaza en Syrië. 

De titel van het boek verwijst niet alleen naar het oorlogsfront. Voor Ramaekers betekent front ook een plek tussen leven en dood en een soort masker. "Ik geef een kijk achter het front, achter het masker", vertelt hij in De Afspraak. 

De terugblik in 'Front' begint bij de start van zijn carrière als journalist bij VRT. Later maakt Ramaekers de overstap naar VTM. In zijn reportages zet hij de mensen in het conflict- of rampgebied centraal: "Het is net door dat soort situaties te vermenselijken, dat je tegengewicht kan bieden aan de ontmenselijking die altijd gepaard gaat met dat soort van situaties", benadrukt hij.

"Er zijn ook veel mooie dingen aan een oorlog. De schoonheid van een oorlog kan me ontzettend raken." En hij verwijst naar heel eenvoudige mensen die alles draaiende houden, zoals de postbediende die de post blijft ronddelen in Oekraïne. 

Ramaekers trok de voorbije decennia niet alleen naar onveilige plekken in het buitenland, maar bracht ook dichter bij huis verslag uit zoals bij de aanslagen in Zaventem en de Brusselse metro in 2016. Nog steeds heeft hij contact met de moeder van de overleden IS-strijder Abu Jihad al Belgiki die nu jongeren waarschuwt voor radicalisering tijdens lezingen op scholen.

In zijn boek 'Technologie twijfelt ook' (uitgeverij Pelckmans) behandelt ingenieur Filip Van den Abeele ethische dilemma's die gepaard gaan met technologische innovatie. 

Van den Abeele noemt zichzelf een vooruitgangsoptimist. "Technologie is een hefboom die ons als mens toelaat om te excelleren in wat we zijn. Ik zie het als de som die groter is dan de verschillende delen", vertelt hij op Radio 1.

"Technologie hoort in principe neutraal te zijn, maar het is onze menselijke inborst die daar een ethische kleur aan geeft", licht hij toe. Volgens Van den Abeele denken hedendaagse ontwerpers en ingenieurs niet genoeg na over de ethische keuzes die ze maken als ze iets in elkaar steken.

Hij geeft het voorbeeld van de huidige iPhones die te groot zijn voor vrouwenhanden als gevolg van het mannenbastion dat het hoofdkantoor van Apple momenteel is. 

Een van de 13 dilemma’s die Van den Abeele in het boek belicht, is dat van zelfrijdende wagens. Als zo’n wagen moet kiezen tussen het aanrijden van een kind, een opa of zelf te pletter storten, waarvoor kiest die dan? "Er is geen universele ethiek", beargumenteert Filip. "Je kan geen universele morele code formuleren voor zelfrijdende wagens. Iemand in Japan die erg veel respect heeft voor ouderen, zal misschien een andere keuze maken dan een Belg."

Kan je een kunstwerk of muziek nog appreciëren als je weet dat de man of vrouw die erachter zit een beetje fout is? Filosoof Leen Verheyen onderzoekt het in haar essay 'Foute kunst' (uitgeverij Letterwerk). 

Kan je het kunstwerk loskoppelen van de maker? Dat is de vraag die Verheyen zich stelt. "Een kunstwerk is over het algemeen een weerspiegeling van een bepaalde visie van de maker op de werkelijkheid. Die visie is niet altijd even zichtbaar of duidelijk aanwezig. Een abstract schilderij heeft veel minder een duidelijke morele inslag dan narratieve kunstwerken zoals boeken en films waarbij van de lezer of kijker wordt verwacht dat die meegaat in een bepaald verhaal dat een morele lading heeft", licht Verheyen toe op Klara. 

Het is een vraag die vandaag heel erg speelt en voer is van een maatschappelijk debat. Er zijn de afgelopen jaren ook heel wat kunstenaars 'gevallen'. Verheyen verwijst naar het proces van Jan Fabre waarna theaterhuizen en kunstinstellingen zich heel erg zijn gaan bezinnen over de vraag: "Willen wij dit nog tonen aan ons publiek?". "Zijn theaterwerk wordt niet meer getoond, maar bij zijn beeldend werk ligt dat al heel anders. De Singel heeft het beeld 'De man die de wolken meet' verwijderd, maar anderen hebben het laten staan. Vaak is er een groot ongemak om met die discussie om te gaan of ze zelfs aan te gaan", vindt Verheyen.

In antwoord op de vraag in het essay, concludeert Verheyen dat jezelf waardevolle ervaringen ontzegt als je kunstwerken op voorhand aan de kant schuift omdat je denkt: deze maker of wat hij heeft gedaan, staat mij niet aan. "Het vraagt een zekere omzichtigheid. Het kan een rol spelen in je appreciatie van een kunstwerk als kunstenaar een overtuiging heeft, die jij niet deelt en die blijken uit het werk. Denk aan een seksistische of antisemitische boodschap."