‘We hebben een samenleving gecreëerd met op alle speelplaatsen rubberen vloeren zodat kinderen zich nooit meer kunnen bezeren’

Het wordt een sobere bijeenkomst in Brussel vandaag, waarbij de alliantie stilstaat bij haar 75-jarige bestaan. Maar, zegt de Nederlandse admiraal Rob Bauer, die in deze roerige tijd voorzitter is van het Militair Comité van de NAVO, waarin alle geallieerde commandanten der strijdkrachten bijeenkomen: “Ik denk dat we met recht trots mogen zijn. We zijn begonnen met 12 en zijn nu met 32 leden, dat zegt iets over de relevantie van die organisatie.”

Wat de alliantie vooral zo bijzonder maakt, vindt Bauer, is “het politiek-militaire karakter” ervan. “Dat we elke dag in het NAVO-hoofdkwartier en tussen de hoofdsteden met elkaar praten, op politiek en militair niveau, en dat we besluiten middels consensus. Iedereen moet het eens zijn voordat we iets gaan doen met elkaar. Dat dit elke keer weer lukt is ongelooflijk, dus daar mogen we trots op zijn.”

U werd vorige week het spreken belet aan de Universiteit van Amsterdam door pro-Palestijnse betogers. Aan het begin van de oorlog sprak prof. Jolle Demmers van de Universiteit Utrecht over de ‘masculiene eerzucht’ van het Westen. Zijn Nederlandse universiteiten nog wel veilig terrein voor NAVO-militairen?

“De betogers namen geen dreigende houding aan, maar maakten heel veel lawaai. Toen duidelijk werd dat ze niet op wilden houden, had het geen zin om te blijven zitten. Later hebben we nog een socialmediaberichtje verzonden dat 285.000 keer is gelezen en dat zegt: ‘Dit is wat we verdedigen als NAVO, dat mensen mogen demonstreren.’

“Masculiene eerzucht, daar kan ik niet zo veel mee. Dit soort holle kreten neemt de discussie over de inhoud weg. De NAVO staat voor het veilig houden van de lidstaten en de miljard burgers die daar wonen. We zijn een defensieve alliantie. Als de mensen in Oekraïne niks hadden gedaan twee jaar geleden, was het nu onderdeel van Rusland. Als mensen zeggen dat oorlog slecht is, dat militairen slecht zijn, begrijpen ze dan dat Poetin wil dat Oekraïne ophoudt te bestaan?”

De Amerikaanse denktank ISW ziet voortekenen dat Rusland zich voorbereidt op een groter conflict met de NAVO. Bij de NAVO hoor je hetzelfde. Waar is dat op gebaseerd?

“We weten het, omdat ze het aan ons gestuurd hebben. In december 2021 stuurde Rusland een concept-verdragstekst waarin stond dat ze terug wilden naar de grenzen van 1997. Dat de ambities groter zijn dan Oekraïne blijkt ook uit Poetins toespraken. Hij wil het grote Russische Rijk herstellen. Maar ik denk niet dat we morgen een aanval op een NAVO-lidstaat hoeven te vrezen.

“Na de annexatie van de Krim, in 2014, beseften we dat we terug moesten naar collectieve verdediging. Daar hebben we onze militaire plannen inmiddels aan aangepast. Zo weten we nu precies wat we nodig hebben aan spullen en eenheden. We werken er hard aan om die plannen werkelijkheid te maken: meer militairen met een hogere gereedheid; de spullen kopen die we nu nog niet hebben; grotere voorraden aanleggen van munitie en van raketten en artilleriemunitie.

“Onze plannen zijn gemaakt op basis van de militaire dreiging van voor de grote invasie van februari 2022. Op dit moment zijn de Russen in realiteit zwakker dan toen, met name in het landdomein. Dus op dit moment hoeven we onze plannen nog niet aan te passen. Maar we moeten wel zorgen dat tegenover die Russische dreiging een geloofwaardige afschrikking staat, zodat de Russen zich ook in de toekomst vier, vijf keer, zes keer bedenken voordat ze toeslaan.”

Bij de NAVO lijkt irritatie te bestaan over de gedachte dat weerbaarheid een puur militaire aangelegenheid is.

“Dertig jaar lang hebben we gedacht dat alles planbaar is, alles controleerbaar is. Het ging allemaal over efficiëntie, zo goedkoop mogelijk. Het bedrijfsleven werkt zo efficiënt mogelijk om zo veel mogelijk geld te verdienen. De overheid werkt zo efficiënt mogelijk om zo weinig mogelijk geld uit te geven. Niemand denkt strategisch na. Voorraden worden als stom gezien: dood geld. Terwijl we in de pandemie en de oorlog leren dat voorraden levens redden.

“Het ‘ik’ is een soort heilige graal geworden. Het gaat veel te weinig over de samenleving. Collectieve verdediging gaat over ons allemaal. We hebben een samenleving gecreëerd met op alle speelplaatsen rubberen vloeren zodat kinderen zich nooit meer kunnen bezeren. Bij slechte schoolresultaten schakelen ouders een advocaat in. Ik pleit voor meer eigen verantwoordelijkheid.

“Als te weinig mensen vrijwillig willen dienen in de krijgsmacht, terwijl de samenleving meer veiligheid wil, is dat niet het probleem van de commandant. Nee, het is óns probleem. We moeten allemaal bijdragen aan de oplossing – door na te denken over dienstplicht, of reservisten, of mobilisatie. Maar dat gaat ook over energieveiligheid en voedselveiligheid. Beide zijn gebruikt als wapen. Migratie ook. En dat stopt niet als de oorlog in Oekraïne voorbij is.”

In alle grote westerse landen zijn grote schandalen geweest over Russische beïnvloeding. Hebben we de puntjes voldoende met elkaar verbonden? Waar is deze hybride strijd op gericht?

“De aanval waarover ik het heb, hoeft niet alleen militair te zijn. Meneer Poetin en in China meneer Xi zijn erop uit om de internationale, op spelregels gebaseerde orde te veranderen. Dat mag, maar niet met brute kracht, zoals nu gebeurt in Oekraïne en de Zuid-Chinese Zee, en wat zou kunnen gebeuren in Taiwan.

“De Russen weten dat ze een militair conflict met de NAVO niet gaan winnen. Maar je kunt een samenleving ook op een andere manier ontwrichten, zeker een open samenleving als de onze. Onze openheid en onze sterke focus op individuele rechten is ook onze kwetsbaarheid. Onze tegenstanders weten dat. We geven allemaal op onze telefoon alles weg aan de grote techbedrijven, maar als de overheid zegt: mag ik drie minuten in je telefoon kijken, breekt de Derde Wereldoorlog uit, want dat is een aantasting van onze privacy. Daarin zijn we te ver doorgeschoten. Onze bescherming van individuele rechten maakt het feitelijk onmogelijk om het collectief te beschermen tegen aanvallen van buitenaf.

“Poetin is al tien jaar bezig het informatiedomein in zijn land te controleren, hetzelfde gebeurt in China. En ze zijn er ook op uit om ons informatiedomein te analyseren en te beïnvloeden. Toen ik nog de hoogste commandant was in Nederland, brak er een rel uit omdat een landmachteenheid openbare informatie verzamelde en analyseerde. Hell broke loose. Maar ga er maar van uit dat de Chinezen en de Russen alles verzamelen wat wij hier met elkaar delen. De hele dag door. En al die data worden tegen ons gebruikt.”

Twee jaar geleden sprak u als een van de eersten over de noodzaak van een oorlogseconomie. Hoe staat het daarmee?

“Wij als NAVO zouden in die twee jaar in staat moeten zijn om binnen ons verdragsgebied voldoende munitie en raketten en tanks te produceren, maar dat is nog niet gelukt. We hadden in Europa een discussie over één miljoen granaten voor Oekraïne. Maar een Zweeds bedrijf werd uitgesloten van dat contract, omdat het een Amerikaanse moedermaatschappij heeft. Dan gaat bij mij het licht uit. Welk probleem zijn we dan eigenlijk aan het oplossen? Als we Oekraïne werkelijk willen helpen, dan kopen we elke granaat die er ook maar is. Oekraïne moet nu geholpen worden met munitie. Nu. Vandaag. Niet over een week, maar vandaag.

“Onlangs is in Duitsland de eerste steen gelegd voor een fabriek voor artilleriegranaten en ook de eerste steen voor een fabriek voor Patriot-raketten. Hartstikke goed, helaas twee jaar te laat. Anders waren de eerste granaten nu van de band gerold. We hebben er heel lang over gedaan. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg heeft al gezegd: als over tien jaar een munitiefabriek teruglopende orders heeft, moet je die fabriek toch overeind houden. Dat is strategisch nadenken, en ja, dat kost extra geld. Voor toiletpapier of koffiebekertjes maakt dat geen donder uit, maar zorg bij strategische goederen dat niet alles in China wordt gemaakt.”

Wat zijn uw verwachtingen voor het slagveld de komende maanden?

“De Russen hebben nu meer granaten en raketten, en dat voelen de Oekraïners. Je ziet nu het verband tussen het aantal beschikbare granaten en het aantal Oekraïense slachtoffers. Het gaat over mensenlevens.

“Maar de Russen hebben ook gigantische problemen. Ze hebben 350.000 mensen verloren. De helft van wat de Russen initieel veroverd hebben, hebben de Oekraïners heroverd. De Russische marine is uit Sebastopol verdreven, de Oekraïense graancorridor is hersteld. 1,3 miljoen jonge, slimme Russen hebben het land verlaten, net als duizenden buitenlandse bedrijven.

“In Rusland praten ze nu niet meer over een ‘speciale militaire operatie’, maar over oorlog. De bevolking wordt klaargemaakt voor een voortzetting van dit conflict. De Russen hebben nog geen enkele strategische doelstelling behaald, daarom gaan ze door. En omdat zij doorgaan, moeten de Oekraïners doorgaan. Beide kanten moeten meer doen om de voorraden aan te vullen, beide kanten worstelen met mobilisatie of dienstplicht. Er zitten 475.000 Russen in het bezette deel van Oekraïne. Om ze eruit te krijgen, dat is natuurlijk hartstikke ingewikkeld.”

En als Donald Trump de Amerikaanse verkiezingen wint?

“Het is nog maar de vraag of dan de stekker eruit wordt getrokken. Er zal ongetwijfeld weer een discussie komen, zoals dat hoort in een democratie. Is het ons waard? De steun voor Oekraïne is breed in het Congres, maar het wordt tegengehouden om een ander, politiek probleem. Ook als Trump verkozen wordt, zie ik dat nog niet direct kantelen, want het is rechtstreeks in het belang van de Verenigde Staten om Oekraïne te steunen.

“We zullen het zien, net als met de discussie over de toekomst van de NAVO. Trump uitte vooral kritiek op de landen die niet genoeg investeren in hun defensie, niet op de NAVO als organisatie.”

President Macron wil niet uitsluiten dat er Franse militairen in Oekraïne zouden kunnen gaan opereren.

“Er zijn nu geen westerse troepen onder NAVO-commando in Oekraïne en daar zijn ook geen plannen voor. Stoltenberg heeft terecht gezegd dat als een individuele NAVO-lidstaat zo’n besluit neemt, je ook moet nadenken over wat dat betekent voor het collectief. Een NAVO-besluit daartoe, met 32 landen? Er zal nog wel wat water door de Rijn stromen voordat we daar zijn.”

Kiev zal waarschijnlijk geen grote nieuwe stappen richting lidmaatschap zetten tijdens de aankomende top in Washington. Het plan circuleert dat de NAVO de coördinatie van militaire steun aan Oekraïne, het Ramstein-overleg, overneemt van de VS. Is dat realistisch?

“De belangrijkste vraag is: hoe kun je zorgen dat Oekraïne kan voortbestaan als staat? En dan: hoe zorg je dat Oekraïne beter kan worden voorbereid op lidmaatschap? Een aantal zaken die in het Ramstein-kader gebeuren zijn militair: hoe krijg je de spullen, hoe zorg je dat ze daar komen, de coördinatie van training. Die coördinatie van vijftig bilaterale relaties met Oekraïne, die nu de VS doen, zou de NAVO daarin een rol kunnen spelen? Militair is het doable, maar het is een politiek besluit.”

De oorlog duurt lang. Wat op het slagveld gebeurt, lijkt heel bepalend voor politieke besluiten in hoofdsteden.

“Wat landen weggeven, is elke keer onderwerp van discussie geweest. Tanks zijn een rode lijn, zeiden de Russen. Dat bleek niet zo te zijn, maar het gaf ze wel tijdwinst en steviger defensielinies. Dus besluitvorming, of het uitblijven van besluitvorming, heeft consequenties voor het slagveld. Dat Oekraïne het vraagt, is duidelijk. Dat ze het nodig hebben, is terecht.

“We hebben lang gedacht dat alles planbaar en controleerbaar was. Het volgende conflict zou alleen met cyber uitgevochten worden. En als er toch wapens aan te pas kwamen, konden we met F-35’s vanaf grote afstand de vijand bestrijden. Toch een soort schone oorlog voor ons, dachten wij. Dus we gaan niet meer investeren in tanks en infanterie, want dat is onzin.

“Maar als de vijand tanks heeft, is het ook handig tanks te hebben. Als cyber niet echt doorslaggevend is, dan blijk je toch nog gewoon mud-and-blood-gevechten te hebben van infanteristen in loopgraven. Maar ook AI-drones, het gebeurt allemaal tegelijk. Dat maakt het zo belangrijk dat ieder land zijn bijdrage levert aan de collectieve verdediging. Dat er een nieuwe regering komt, is totaal irrelevant. Zolang de vijand niet verandert, is de dreiging er. We zullen in de toekomst scherpere gesprekken hebben met lidstaten over het nakomen van specifieke beloftes aan de NAVO over het ontwikkelen en versterken van nationale capaciteiten.”

Dus dat Nederlandse tankbataljon komt er wel?

“Dat weet ik niet!” (met een glimlach:) “Maar de NAVO heeft er wel meer nodig!”