Waarom Donald Tusk niet op zijn twee oren kan slapen na de winst van PiS bij lokale verkiezingen in Polen

De volledige, officiële resultaten zijn er nog niet, maar het is zeker dat de rechts-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) ook op lokaal en regionaal niveau de grootste blijft in Polen. Het verschil is heel klein: PiS haalt zo'n 34 procent, de partij van Tusk net geen 32 procent. 

Het scenario van de nationale verkiezingen in oktober vorig jaar lijkt zich dus te herhalen: PiS blijft de grootste partij, en roept dan ook de overwinning uit. Maar ook Tusk spreekt van een triomf. Ze hebben allebei een beetje gelijk.

PiS haalt dan wel de meeste zetels binnen, het verliest de meerderheid in een aantal provinciale parlementen. De voorsprong die het heeft op de partij van Tusk is ook verkleind tegenover de vorige lokale en regionale verkiezingen. De drie coalitiepartijen van de nationale regering halen allemaal samen ook méér stemmen dan PiS.

Tegelijk blijft voor Tusk de gehoopte overwinning uit. Een meerderheid over heel het land zou het beste bewijs geweest zijn dat de Polen achter zijn beleid staan. De nieuwe regering is nu zo'n vier maanden aan de macht, en beloofde een ommekeer na 8 jaar PiS. Een afrekening is het zeker ook niet geworden, maar het verkiezingsresultaat toont wel dat PiS niet verslagen is, ook nu het nationaal niet meer aan de macht is.

Tusk kan zich ook optrekken aan het goede resultaat voor zijn partij in veel steden. Ook in de hoofdstad Warschau haalde zittend burgemeester Rafal Trzaskowski, een bondgenoot van Tusk, een klinkende overwinning met bijna 60 procent van de stemmen. PiS heeft het traditioneel moeilijker in steden, en scoort beter op het platteland, en in het oosten van Polen.

Naast de vraag wie er nu gewonnen heeft, blijft ook de vraag welke impact dit verkiezingsresultaat op de regering van Tusk zal hebben. Zal het de verhoudingen tussen de coalitiepartners beïnvloeden?

Die coalitie bestaat uit drie blokken: Tusk, een conservatiever blok Derde Weg, en een links blok. Dat linkse blok heeft het bij deze lokale en regionale verkiezingen heel slecht gedaan: het kwam er als kleinste uit met nog geen 7 procent van de stemmen.

Derde Weg heeft het wel goed gedaan, net zoals bij de nationale verkiezingen in oktober. Het bleek ook een cruciale partner voor Tusk, zonder hen had hij geen regering kunnen vormen. Door hun goede resultaat nu, en het slechte resultaat van het linkse blok, zou er misschien een impact kunnen zijn op het beleid.

Voor het linkse blok is abortus namelijk een speerpunt. Op dit moment geldt in Polen een de facto verbod op abortus: een zwangerschap kan enkel worden afgebroken als het leven van de vrouw in gevaar is, of als de zwangerschap tot stand is gekomen door een verkrachting. De optie op een abortus als de foetus afwijkingen vertoont, bestaat niet meer sinds 2020.

De nieuwe regering heeft beloofd om dat laatste weer mogelijk te maken. Maar over een verdere liberalisering is er geen consensus. Vooral het conservatieve Derde Weg staat daarvoor op de rem. Zal het linkse blok aan invloed moeten inboeten op dit thema, en zal Derde Weg nog zwaarder kunnen wegen?

Hoe dan ook, veranderingen aan de abortuswet, net als andere hervormingen, worden bemoeilijkt door de president, Andrzej Duda. Die zit in het kamp van PiS, en heeft een presidentieel veto. Hij gebruikte dat onlangs nog, om een versoepeling van de wet over noodanticonceptie te blokkeren.

De volgende, mogelijk nog belangrijkere krachtmeting komt er dus volgend jaar: dan zijn er presidentsverkiezingen in Polen. Duda kan niet opnieuw deelnemen, en het is nog niet duidelijk wie PiS zal afvaardigen. Vanuit de hoek van Tusk is Trzaskowski, de burgemeester van Warschau, de gedoodverfde kandidaat.

Een nieuwe president kan de hervormingsagenda van Tusk pas echt maken of kraken.