‘Paard van Troje’ betekent medische doorbraak voor patiënten met eierstokkanker, met dank aan een Belg

In 2022 kregen in ons land 830 vrouwen de diagnose van eierstokkanker. Datzelfde jaar overleden 594 patiënten. De overlevingskansen bedragen amper 35 procent. Twee op de drie sterft aan de ziekte.

“Het probleem”, zegt Toon Van Gorp, “is dat de kanker bijna altijd heel laat wordt vastgesteld, wanneer de tumor al in het derde of vierde stadium zit, en er dus ook uitzaaiingen zijn. Methodes om de kanker eerder op te sporen, zoals bij darmkanker, zijn er nog niet, ook niet via echografie. De patiënt voelt ook heel lang niks, of enkel vage darm- of blaasklachten, zelfs wanneer de tumor al enkele centimeters groot is. Meestal wordt de diagnose pas gesteld wanneer er zich ook vochtophoping in de buik voordoet, waardoor het lijkt alsof de patiënt zwanger is. Het is een stille doder.”

Wat de ziekte veroorzaakt, is grotendeels onbekend. Bij 15 procent is het een erfelijke aandoening. Zij dragen één van de twee BRCA-genen die ook borstkanker kunnen veroorzaken. Die genen kunnen tijdig worden opgespoord, en de drager kan dan beslissen om borsten en/of eierstokken preventief te laten verwijderen, zoals bijvoorbeeld Angelina Jolie heeft gedaan.

Spiraal en pil

“Hoe de andere patiënten het krijgen, daar hebben we het raden naar”, zegt Van Gorp. “Het enige wat we weten, is dat het aantal eisprongen dat een vrouw heeft gehad, een rol speelt. Hoe meer, hoe groter de kans. Vandaar dat 80 procent van de patiënten ouder dan vijftig is, de gemiddelde leeftijd is 65. Wie vroeg zijn eerste menstruatie heeft gehad, of laat in de menopauze komt, loopt meer risico. Bij vrouwen die jarenlang de pil hebben gebruikt, of vrouwen die veel kinderen hebben gekregen en vaak borstvoeding hebben gegeven, ligt het risico dan weer lager. Een spiraal heeft dan weer geen enkele invloed.”

Bij elke patiënt die de diagnose krijgt, moeten de eierstokken en de baarmoeder worden verwijderd, maar omdat de kanker zich zo vaak al in een vergevorderd stadium bevindt, is de operatie meestal nog ingrijpender, en moet er ook in de buik, darmen, middenrif en milt worden gesneden. Na die zware ingreep volgt meteen een chemokuur.

“Bij één op de drie patiënten leidt die tot genezing. Bij de anderen keert de kanker terug. We geven dan opnieuw chemo, maar de patiënten worden elke keer resistenter, en de intervallen tussen de chemokuren korter. Als dat gebeurt, bedraagt de gemiddelde levensverwachting nog een jaar. Het is die resistentie die we met het nieuwe medicijn te lijf gaan. Het gaat om een antilichaam, dat we aan de chemo vastmaken, een combinatie die ADC wordt genoemd. De kankercellen halen dat antilichaam binnen om het af te breken, maar zo halen ze ook de chemo binnen. Een beetje zoals het paard van Troje. En dat zorgt ervoor dat patiënten gemiddeld vier maanden langer leven.”

Dat klinkt verwaarloosbaar, beseft Van Gorp, maar dat is het niet. “Om te beginnen voor de patiënt. Als je maar een jaar te leven hebt, is vier maanden véél. En sommigen leven tot een jaar langer dankzij de nieuwe methode. Bovendien zorgt de behandeling met dit medicijn voor minder bijwerkingen dan de klassieke chemo. Maar op medisch vlak is het absoluut een doorbraak. Dit is nog maar het begin. Er worden nu onderzoeken gestart om te kijken of het middel ook meteen kan worden ingezet. We vermoeden dat we op die manier het aantal genezingen kunnen opkrikken.”

Ook andere kankers

De eerste studie naar het nieuwe middel duurde drie jaar en werd gevoerd in 22 landen, op vraag van het Amerikaanse farmabedrijf ImmunoGen, die het onderzoek ook financierde. UZ Leuven kreeg de leiding over dit onderzoek. In Amerika is het medicijn al goedgekeurd, in Europa is het dossier in behandeling bij farmawaakhond EMA.

De ADC-techniek wordt ook voor andere kankers gebruikt, onder meer bij bloed-, beenmerg- en lymfeklierkanker. Ook voor borstkanker is de behandeling in ontwikkeling. In de farma-industrie is ADC big business. Er zijn de voorbije maanden verschillende miljardendeals gesloten waarbij grote firma’s als Johnson & Johnson, AbbVie en Pfizer kleinere pioniersbedrijven opkochten.