Wat heeft een boerka of geen boerka in vredesnaam te maken met racisme?

Geachte voorzitter van PEN-Vlaanderen,

Beste Joke van Leeuwen,

Deze open brief hebben wij slechts na rijp beraad en diepgaande discussie geschreven. Wij richten de brief tot jou omdat we het willen, nee, moeten hebben over een zaak waar alle afdelingen van PEN, waar ook ter wereld, zich om bekommeren. Het gaat over vrijheid van meningsuiting.

Deze brief gaat ook over een nieuw lid van je raad van bestuur: over de Vlaamse schrijfster en juriste Rachida Lamrabet. Zij werd ontslagen door Unia, waaraan ze als juriste verbonden was, nadat ze in een gesprek met het weekblad Knack had gesteld dat een boerkaverbod “een verregaande inbreuk vormt op de vrijheid van vrouwen”. Unia had het in dat verband over een vertrouwensbreuk.

Echter, mevrouw Lamrabet werd gesteund door een tweehonderdtal academici en literatoren. Er circuleerde een oproep, ondertekend door Nadia Fadil: “Omdat dit ontslag voor ons de zoveelste aantijging is op de vrijheid van meningsuiting van antiracistische stemmen …”

Wij twee hebben ons niet aangesloten bij de tweehonderd academici en literatoren, en dat niet vanwege die kromme formulering.

Ziehier waarom wel:

Waarom wij de stelling van mevrouw Lamrabet verwerpen, ligt voor de hand. Met iemand die schandelijke onderdrukking van vrouwen probeert te verkopen als een heilig mensenrecht, kunnen wij het onmogelijk eens zijn. Maar dat op zichzelf is nog geen reden niet te tekenen. Ook mensen met wie je het gloeiend oneens bent, moet je de vrijheid van meningsuiting gunnen. Zie Voltaire. Een van de twee ondergetekenden heeft dat trouwens gedaan toen hij zelf nog voorzitter was van PEN-Vlaanderen. Al vond hij toen ook al dat mevrouw Lamrabet volkomen ongelijk had (in een totaal ander debat), toch heeft hij haar mening in het mededelingenblad laten verschijnen, naast die van de tweede ondergetekende, Benno Barnard.

Maar nu beweert mevrouw Fadil dus dat dit de zoveelste aanval op “de vrijheid van meningsuiting van antiracistische stemmen” zou zijn.

Wat heeft boerka of geen boerka in vredesnaam te maken met racisme? Sinds wanneer is boerka een huidskleur? Sinds wanneer ben je een antiracist als je voor de vrijheid van het boerkadragen bent? Sinds wanneer ben je een racist als je daar tegen bent? Wij vinden allebei dat racisme volkomen verwerpelijk is en wij zijn tegen de vrijheid van boerkadragen.

Indien de brief die mevrouw Lamrabet steunt dan nog maar expliciet iets had vermeld in de trant van: “Dit wil niet zeggen dat alle ondertekenaars het standpunt van mevrouw Lamrabet inzake de boerka ondersteunen. Voor een aantal van de ondertekenaars geldt zelfs het tegendeel. Toch willen zij de vrijheid van een mening die hun onwelgevallig is blijven verdedigen. Vandaar hun handtekening.”

Dan zouden wij waarschijnlijk onze handtekening hebben geplaatst. Wij vrezen echter dat de ondertekenaars het standpunt van mevrouw Lamrabet wél steunen.

Zodoende verdedigen zij patriarchale onderdrukking. Zij verdedigen een totalitaire interpretatie van een bepaalde godsdienst. Mevrouw Lamrabet laat, en samen met haar laten de ondertekenaars de bedreigde vrouwen in de steek die in landen waar mensenrechten écht problematisch zijn een dappere strijd voeren voor vrijheid en zelfbeschikking. Ooit gehoord van la trahison des clercs?

Trouwens, haar ontslag heeft niets met racisme te maken. Unia heeft mevrouw Lamrabet niet ontslagen omdat ze een bruin of een paars of een groen vel had, maar omdat ze een positie verdedigde waarover ze als juriste in dienst van Unia in het openbaar moet zwijgen. Dat is helemaal geen aantasting van de vrijheid van meningsuiting. Als juriste bij Unia was mevrouw Lamrabet niet wat ze in Duitsland zo mooi noemen eine freischwebende Intelligenz. Iemand die een bepaalde functie uitoefent, zeker bij een organisatie als Unia, moet daar de gevolgen van accepteren. Dit wil zeggen dat iemand die een dergelijke functie uitoefent daardoor vrijwillig het speelveld van haar/zijn in principe onbeperkte vrije meningsuiting begrenst.

Destijds mochten journalisten bij de openbare omroep zelfs niet eens een interview geven zonder voorafgaande toestemming, ongeacht de inhoud. Met die regel werd vaak de hand gelicht, maar dat neemt niet weg dat de regel, indien niet gerespecteerd, altijd tegen de journalist gebruikt kon worden. Niemand had het toen over een schending of zelfs maar een beperking van de vrije meningsuiting.

Maar er is meer.

Wij vinden dat auteurs, academici en zeker ook een vereniging als PEN niet lichtzinnig gebruik mogen maken van zware woorden als “aantijging op de vrijheid van meningsuiting”.

Mevrouw Lamrabet heeft een vrije tribune gekregen in de krant De Morgen. Het podium van de KVS, een der oudste en belangrijkste theaters van het land, gelegen in de hoofdstad van de Vlaamse Gemeenschap, van België en van de Europese Unie, werd voor haar vrijgemaakt.

Wij maken niet het geringste bezwaar, noch tegen het een, noch tegen het ander.

Maar een aantasting van de vrijheid van meningsuiting ziet er heel anders uit.

Op wereldcongressen van PEN deden bloedstollende verhalen de ronde over Wit-Russische dichters die wegens één sonnet in de gevangenis vlogen. Over vermoorde schrijvers in Guinee. Over een dichter uit Malawi die nog net het vege lijf had kunnen redden. Wat moeten we denken van de processen tegen schrijvers in Turkije? Zijn we de hele Sovjet-Unie vergeten? Of de Latijns-Amerikaanse dictaturen? Of dichter bij huis, in de EU, nu, wat te denken van Hongarije?

Werd mevrouw Lamrabet uitgescholden en bedreigd op sociale media? Dat is walgelijk en verwerpelijk, zonder meer.

Echter, een van de twee ondergetekenden werd enkele jaren geleden fysiek aangevallen tijdens een lezing in Antwerpen. Waar waren toen de tweehonderd auteurs en academici? Vonden ze dat misschien niet zo belangrijk? Ach ja, een van de aanvallers toen werd achteraf gesignaleerd als hoofd van de religieuze politie in Raqqa.

Laten wij toch lucide blijven.

Met vriendelijke groet,

Benno Barnard, lid PEN-Vlaanderen

Geert van Istendael, erevoorzitter PEN-Vlaanderen