Star Wars mixen met Ensor: Van Beirendonck toont fascinatie voor maskers

Als modeontwerper Walter Van Beirendonck een tentoonstelling samenstelt, weet je dat het iets speciaal wordt. Zijn over the top ontwerpen - van fluo spandex tot truien met zijn eigen beeltenis - kennen even rabiate voor- als tegenstanders. Saai kun je de man moeilijk noemen. Dat blijkt eens te meer in het Wereldmuseum in Rotterdam. Bezoekers worden begroet door een halfnaakte man met een gigantische pluche konijnenkop en een rare slurf ter hoogte van de lenden, in kunstmiddens beter bekend als de installatie Spaghetti Man van Amerikaans kunstenaar Paul McCarthy. Het konijn van McCarthy staat naast een mannequin van kop tot teen gemummificeerd in een rozenpak van de Londense ontwerper Richard Quinn. 

Je weet meteen: dit is geen gewone mode-expo. Meer zelfs, Powermask is helemaal géén mode-expo. Hier en daar duikt wel een ontwerp van Margiela, Jean-Paul Gaultier en een eigen Van Beirendonck op. Maar dan naast schilderijen, fotografie, sculpturen, filmbeelden en bovenal: maskers. Maskers zijn de rode draad en inspiratie van de tentoonstelling. Ze fascineren de ontwerper al jaren, in al hun vormen en gedaantes. Verhullend, decoratief of ronduit afschrikwekkend. In hout, plastic, stof of kinky latex.

Hokjes overstijgen

"Met een masker kun je je identiteit in een klap veranderen", zegt Van Beirendonck, voor de gelegenheid gekleed in een kostuumvest met gekleurde bollen en een knalgroen petje. "Een masker bezit een ongelofelijke kracht, roept meteen een bepaalde sfeer op." 

Een extra aantrekkingskracht voor de ontwerper/curator is dat maskers culturen, leeftijden, gender en zowat elk ander mogelijk hokje overstijgen. In Powermask kan hij dus sans gêne honderd-en-een dingen en stijlen combineren die niet te combineren lijken. Alleen al in de eerste zaal hangen Afrikaanse begrafenismaskers en houten theatermaskers uit Zuid-Korea, naast de extravagante hoofdaccessoires waar zangeres Bjork graag mee optreedt. Een 17de-eeuws smeedijzeren schandemasker staat vis-à-vis een sm-exemplaar. Ook nog: een duivelsmasker uit Polen, Ghostface uit griezelfilm Scream en kristallen konijnenoren die ooit op het hoofd van popster Kylie Minogue prijkten. Het masker van Darth Vader mocht natuurlijk evenmin ontbreken. 

Geen chaos

Van Beirendock houdt niet van lijntjes, behalve als hij erbuiten mag kleuren. Maar verwar zijn eclectische aanpak niet met chaos. Net omdat er een heel duidelijk thema is, klopt het plaatje perfect. "Ik hou van een spontane manier van werken. Een expo moet voor mij geen exacte wetenschap zijn, wel emotie oproepen." Alles begint bij fantasie, zegt hij, een idee in zijn hoofd. "Dat teken ik en probeer ik vervolgens tot leven te wekken." 

Hij klapt een map vol schetsen open. De oudste tekeningen dateren van een jaar of twee geleden, toen hij voor het eerst aangezocht werd om de tentoonstelling te cureren. Ze geven haast, tot het kleinste detail, de zaalinhoud weer. "Goed gelukt, niet?" Van Beirendonck gaf zijn verbeelding carte blanche. Maar niet zonder zijn research te doen. In een van de zalen verzamelt de ontwerper werken van kunstenaars die net als hij een voorliefde koesteren (of koesterden) voor maskers. 

Gekende kunstenaars als de Amerikaanse Cindy Sherman, de Amerikaanse fotograaf Robert Mapplethorpe en zelfs James Ensor en Jean-Michel Basquiat. Maar evengoed beginnende artiesten als de 31-jarige Zwitser Augustin Rebetez, die Van Beirendonck ontdekte op Facebook en Instagram. "Augustin Rebetez staat echt aan het begin van zijn - ongetwijfeld mooie - carrière. Hij had zelfs geen geld om het werk mooi te laten inlijsten. Dat hebben wij dan maar gedaan." 

Ook hier weer een mooie en interessante clash van stijlen. Een veelzijdige waaier die quasi alle emoties vertegenwoordigt die maskers (kunnen) oproepen: van de geestige Keith Haring tot een eerder griezelig duivelsmasker uit Bolivia. Het samenbrengen van het resultaat, meer dan driehonderd objecten, was geen sinecure. Zeker gezien 30 procent in privéhanden bleek. De Ensor - het werk Skelet arresteert maskers uit 1891 - bijvoorbeeld komt uit de collectie van Katoennatie-baas Fernand Huts. "Voor de outfit met konijnenkop van Thom Browne heb ik wel wat mails over en weer moeten sturen. Paul McCarthy is gelukkig fan van mijn werk. Dat hielp." 

Vooral de konijnenoren met Swarovski-kristallen, gedragen door Kylie Minogue, bezorgden Van Beirendonck nog wat last minute stress. "Ze zijn gisteren gearriveerd. Ik ben er heel blij mee." Niet alleen de inhoud van de tentoonstelling, ook de locatie - uitgerekend het Wereldmuseum in Rotterdam - spreekt tot de verbeelding. Etnografische musea hebben, zeker anno 2017, doorgaans een eerder stoffig en gedateerd imago. Of toch niet meteen de allure van een hippe hotspot waar je Van Beirendonck mee zou associëren. Zoals Jan Willem Sieburgh van het Wereldmuseum zelf schrijft in het voorwoord van Powermask, het boek dat bij de expo hoort: "Musea hebben de neiging om stabiele bakens te blijven in een veranderende wereld." Zeker etnografische musea die ooit dienst deden als "eurocentrische en koloniale vensters op verre en exotische werelden waar de meeste bezoekers nooit echt zouden komen".

Afrika naast het Westen

Daar valt in het Wereldmuseum, in de expo van Van Beirendonck, weinig van te merken. Ja, er zijn zalen gewijd aan de maskers uit Papoea-Nieuw-Guinea en Afrika. En ja, Van Beirendonck noemt ze 'exotisch'. "Sommige hebben zelfs iets van een alien. Sommige zijn te groot voor veel andere expo's." Maar tot daar de eurocentrische blik. Hier staat de Afrikaanse kunst op gelijke voet naast westerse ontwerpen. 

Gigantische zwart-witfoto's tonen de rituelen, van dans tot begrafenis, die gepaard gaan met de maskers. Hier geen lange teksten waarbij Afrikaanse rituelen geïnterpreteerd worden door een witte bril. Van Beirendonck heeft het duidelijk niet begrepen op het uitleggerige. "Het enige dat ik wil is verwondering oproepen. Dat mensen genieten van de kunst." 

Liever toont hij hoe Afrikaanse maskers net veel westerse kunstenaars en kunstverzamelaars hebben geïnspireerd. Aan de hand van één beeld: Les Demoiselles d'Avignon van Picasso heeft verdacht veel weg van een Mbangu-masker uit Congo. Ook het gevierde Nederlandse ontwerpersduo Viktor & Rolf heeft voor een witte avant-gardejurk uit zijn lentecollectie van 2016 de mosterd in Afrika gehaald. Van Beirendonck heeft stiekem wel een zwak voor etnografische musea. "De sfeer, de geschiedenis." De houten tentoonstellingskasten mogen gerust als een ode worden gezien. "Helaas geen echt antiek. Die waren niet meer te vinden. Veel etnografische musea hebben ze gewoon weggedaan. Dus hebben we ze maar nagemaakt en in felle kleuren geschilderd. Voor elke zaal een kleur en sfeer." En meteen ook een extra Van Beirendonck-stempel. Buitenissig maar oprecht, verrassend, en vooral: nooit saai. 

Powermask loopt tot 7/1 2018 in het Wereldmuseum in Rotterdam. wereldmuseum.nl