Greenpeace sleept Vlaamse regering voor de rechter om ongezonde lucht: "Schuldig verzuim"

Er was een tijd waarin Greenpeace bekendstond om zijn activisten die met doodsverachting koeltorens beklommen, met rubberboten tegen olietankers vochten of verkleed als ijsberen flyers uitdeelden op het autosalon. Een rechtszaak tegen een regering past niet meteen in dat rijtje, maar toch heeft de organisatie een ingebrekestelling naar de Vlaamse en Waalse regeringen gestuurd. Als ze binnen een maand geen afdoend antwoord ontvangen hebben bij Greenpeace, stappen ze naar de rechter.

"Deze regeringen plegen schuldig verzuim door hun burgers onvoldoende te beschermen tegen de zware impact van vervuilde lucht op onze gezondheid", zegt Joeri Thijs van Greenpeace België. 

Greenpeace zal zich daarbij focussen op de hoeveelheid stikstofdioxide (N0₂) in onze lucht. Daardoor is deze rechtszaak sterk vergelijkbaar met die van het Britse ClientEarth in het Brussels Gewest. Over die zaak moet moet een Brusselse rechter zich in november uitspreken. ClientEarth en enkele burgers verwijten het Gewest dat het te weinig doet tegen de hoge concentraties NO₂ en de Europese normen niet haalt.

In Stuttgart en Düsseldorf haalde ClientEarth zo al zijn gelijk. "De gezondheid van burgers staat boven het eigendomsrecht en de keuzevrijheid van automobilisten", argumenteerde de rechter in Stuttgart. De uitspraak zet de deur open voor een algemeen verbod op dieselwagens. 

In Nederland stelde een rechter ngo Milieudefensie vorige week nog in het gelijk, omdat op een aantal plekken de Europese normen voor fijn stof en stikstofdioxide worden overschreden. De Nederlandse regering krijgt twee weken om met een nieuw luchtkwaliteitsplan te komen. 

Schauvliege: 'Actieplannen opgemaakt'

Het kabinet van minister Joke Schauvliege (CD&V) is ervan overtuigd dat de buitenlandse voorbeelden niet per definitie op Vlaanderen van toepassing zijn. De minister is het bijvoorbeeld oneens met Greenpeace dat ze te weinig onderneemt en ze wijst op de belastingregels die de aankoop van minder vervuilende auto's stimuleren en op de lage-emissiezone in Antwerpen. 

"Uit de metingen blijkt dat er twee knelpunten zijn met te hoge waardes, namelijk Antwerpen en Hoboken", zei minister Schauvliege in De ochtend op Radio 1. "Daar hebben we twee actieplannen voor opgemaakt."

Greenpeace betwist echter dat enkel op die twee plekken de Europese normen overschreden worden. Daarom willen de milieu-activisten met hun ingebrekestelling ook de "inadequate metingen" aan de kaak stellen.

"Wie de kaart van de Vlaamse Milieumaatschappij bekijkt, zie dat de normen in heel Vlaanderen op meerdere plaatsen overtreden worden", zegt Joeri Thijs. "Die kaart is gebaseerd op gemodelleerde concentraties, omdat er niet overal meetstations staan. De regering houdt daarentegen enkel rekening met de resultaten uit de meetstations zelf en enkel die gegevens stuurt ze door naar Europa. Dat is op zijn minst onvolledig." 

Vlaanderen komt haar Europese verplichtingen daarmee na, al moet het wel de uitstoot in Antwerpen en Hoboken dringend in orde krijgen. De Europese Commissie heeft eerder het Brussels Gewest al een ingebrekestelling gestuurd omdat het in 2010 de normen overtrad. Vlaanderen kreeg uitstel tot 2015, maar overtrad ook toen de normen in twee van de 55 meetstations.

Greenpeace kijkt dus naar meer dan enkel de 55 meetstations die de Europese referentiemethode hanteren. De Vlaamse Milieumaatschappij en de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu hanteren immers naast die meetstations ook nauwkeurige modellen om in te schatten hoe de situatie elders in Vlaanderen is. De resultaten zijn minder accuraat, maar ze geven wel een vollediger beeld. En dan is de situatie een heel stuk minder rooskleurig, met normoverschrijdingen voor stikstofdioxide over heel Vlaanderen.

Het kabinet heeft dus gelijk als het zegt dat Greenpeace verder wil gaan dan de verplichtingen van Europa. Bovendien zijn er heel wat maatregelen genomen en is Vlaanderen bezig met de opmaak van een nieuw luchtkwaliteitsplan. Toch zou een rechter de redenering van Greenpeace kunnen volgen.

"Er is volgens mij weinig reden om te denken dat Belgische rechters een andere logica zullen hanteren dan die in Nederland", zegt Frans Fierens, directeur van de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu. Volgens het Europees Milieuagentschap zijn er in ons land jaarlijks meer dan 12.000 vroegtijdige overlijdens ten gevolge van luchtvervuiling. Stikstofdioxide heeft bovendien gevolgen voor het geboortegewicht van kinderen en het ontwikkelen van astma, kanker en een verhoogde bloeddruk.

Totaalverbod op dieselwagens

Een uitspraak van een rechter kan belangrijke gevolgen hebben. Fierens wees er eerder al op in Knack dat de stikstofnormen enkel haalbaar zijn door een totaalverbod op dieselwagens in te voeren in onze steden vanaf 2020. Dat is een eis die Greenpeace naar voren schuift en die de stad Parijs alvast ter harte neemt.

Ondertussen hangt Vlaanderen ook nog de rechtszaak van de vzw Klimaatzaak boven het hoofd. Het Hof van Cassatie moet eerst oordelen over de taal waarin de rechtszaak moet gevoerd worden. Serge de Gheldere van Klimaatzaak verwacht die uitspraak de komende weken. 

Dan pas zal een rechter oordelen of de Belgische overheden hun verplichtingen onvoldoende zijn nagekomen, met name de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 40 procent verminderen ten opzichte van 1990. Ook die zaak startte na een Nederlands voorbeeld. De organisatie Urgenda haalde in 2015 haar gelijk voor de rechter.